William Shakespeare khan a lehkha ziaknaah English thumal 17,677 a hmang a, chutah chuan thumal 1,700 chu a ma siam ni a sawi a ni. Chutih karah chuan a hunlai khan English hi a la buaichuar khawp mai a, khaw lehlam leh lehlam te, ziaktu hrang hrang leh press khawl chhu ho pawhin a remchan dan angin thumal sipel an thlak kual vel mai mai thin a ni a. Midang ang bawkin amah Shakespeare-a hming ngei pawh sipel dang 80 lai a ziak a awm niin Milada Broukal chuan a ziak a, chutiang sipel-ah chuan Shagsspeare tihte, Shakspeare tihte leh Shakestaffe tih thlengin sipel danglam hman a ni. Amah Shakespeare ngei pawhin a signature lar tak 6 hmuh theih zing a pahnihah ngawt a hming sipel zuk thlak danglam ve roh pek a mawle! A enga pawh chu nise, Shakespeare khan English hi nasa takin a ti hausa chiang a ni.

Mizo tawng kan tih tak deuh ber, Mizoram a kan hman tlanglawn ber – Lusei/Duhlian tawng hi Zohnahthlak tawngah chuan a hausa ber niin a lang. Mizo tawng a hausak chhan pawh Mizo hnam peng hrang hrang, Hmar, Paite, Lai etc. tawng sengluh a tam vang niin alang bawk. Kan mi hmasa te khan hnamdang tawng atanga lakluh an nei nual a (ketli etc.), khang te khan kan hnam tawng a ti hausa zualin kan bungraw neh ngailoh thilah hming min neih tir a ni. Khaw hming, Silchar leh Kolkata te pawh mi hmasa te khan, Hringchar, Kulkhut tiin an sawi mai thin a, a tha ka ti takzet a ni. Hringchar leh Kulkhut an tih khan an lam thiamloh vang pawh a ni thei ang, mahse Mizo ten kan koh dan a ni ve mai -Deutschland pawh ramdang mite chuan Germany kan tih sak mai hi, chutiang zelin police pawh German ho chuan Pulizei an ti ve zel bawk a. Mizo te hian kan mi hmasate sawi dan kha, “An lam thiam loh vang,” kan tihsak ngawt zel a, a nihna lai awm mahse, chutiang lam a ngailo a tawng min tih hausak tu an nihna lamah tan tlat tur niawm tak zawk a ni. Awmna tlang leh mual a dang angin tawng inang theuh theuh pawh a thluk leh thumal hman a dang hret thei tih hrereng chungin, Mizo tawng tih hausak i tum zel ang u.

– Romuanpuii Zadeng

Bazâr lûn lai taka ‘Nuthlawi tharlâm’ tia min put nawlh a, min kalpui vâwk vâwk lai khân, fiam dawl lo nih ka hlauh vàng khan ka nui ve mai a nih kha aw! Ka thinlung hi hliam hlim hlawl a ni asin!

“A lung a la lêng a ni ang, a bawrchhawr em mai” min ti teh sek a, ka’n inchei ve dêk dêk a, a ka kaw nazawngin engvangin nge, “A kâk leh tawh” ”Va tang ve” min tih sek kher.

In zingah inthla­hrung ru vè takin ka rawn kal a, eng vangin nge patling pawmlai nei thleng thlenga min kuah sek in tum kher! Remchang hlekah biang in lo piai ve thla zen a, in piai ve ngawt tur hian ka biang hi ka dawh chhin miah lo!

Chhiatni/ thatni-ah leh laklawh thilah te, zan rei thlen palh leh hmun ralti deuha kal a ngaihah, min vèngtu tur emaw ka tihten engah nge min fawh ngawt in la tum sek! Chuti ngawta nanga fawh thlahlel tur khawpa nang ang mipa ngaisangtu ka ni hauh lo!

Tlangval virgin ngat pawh ni se engah mah ka tih hleih loh tur patling vun zûr tûk tawh thlenga ka hnute leh taksa tawh tum sek te hi! Thawhlawka chartin bunga hlap zèk tak a nia ka nâp ni! I kam tamzia ka hriat vang hian bei let lo che in, nui chungin ka in vèng ve tawk tawk thin asin!

Khawlai kal hlek ila, rálkhat atangten min lo au nawmnah thla zen a, nui duh lo ila i zah lawrh lawrh dawn vei nen! A chàng leh duk khawp khawpin ka bânah min lo la piai zui! In tâ ni miah lo hi enge maw in khawih vè sek le?

I nupui kha in then­awmpaten i mi fiam ang hian fiam se i lawm ang maw? Kawppui ka neih ve loh vang hian khawih thiang ka ni bik kher em ni? Ka rilru hi a na thei lo bik em ni!?

Tawngka lama he ka hming lo ni ta hmanga khawi hmunah pawh min chhaih nawm­nah reng a, kam chhe tleuh nâna hmanga, thawka phita i mi deùna phumruk i au chhuahpui sek, “Nuthlawi, nu­thlawi” i lo tih sekte hian ka zah loh i ring em ni? Ka zah lùattuk vàng hian ka zak ngam lo thin chauh zawk asin!

Min ngàinépin min hmusit viau mah la e, hei hi lo hre ve ta che! Engmah ni lo mah ila, tu emaw, i ngaihsan zawng tak emaw, i hmuhsit ber emaw tân khan, ka lo invèng tha khiau thei asin. Chumi tàna ka hlut phawt chuan enge pawi? A nih loh vék pawhin, keima tân ngei hian, mi zahawm leh hlu ber ka la ni ve tho asin!

Nupui nei reng chung pawha vawikhat melh uih deuha uire thei mai tur te, min hmangaih vang ni miah lova, duh thing fahran neih vanga min ngaizawng der hreh hlek lo tur tlangvalte hi zu han awm cheu a!

Heti ang mai maia nung vè chung hian min la hmusit teh sek a maw? Min ngàinèp rawh, a  pawi lo, mahse ka ngaisang bik lo mai thei che asin.

Mipa nazawng hi engahmah ka ti chai lo! Duhzawng nei thiam tur khawpa bawhpelh tawh, tùn hmâ zawng aia fimkhurna leh hlauhthawnnain a hrual fîp ka ni lo bik em ni! Kaâ€n nuih ve ngawt che vang hian kan ‘hope†kher lo che, i tumbûr loh nan kan khi ve mai a nia.

Ka tleirawl vel lai kha chuan, nuthlawi te hi an zauin, fiam an dawl em em vek emaw ka lo ti thin a, mahse an dinhmun vanga zak ngam lo khawpa zakzum an lo nihzia hi ka lo dawn tel phak lo!
 

Mi ina a lengte hi, tapchhakah hian a han thu ve na a, rapchungah hian a dak du mai thin. Vawk sum nga hi tulah thilin, a kut vei lamin a keng kawh a, a kut ding lamin chemkawmin a ziat thin. (Tualte Vanglaia Mi chak Chula khan hetiang hi a ti ve thei bawk niin an sawi).

A puzawnin se patuai, a ki leh a beng inchen a talh a, sial leia mu chu a ke khing lehlamin a sep kang lauh lauh thei a ni. A puzawn chuan, “Kha tin ti suh, miâ€n ka neihchhun ka talh ve a nia, min hming that lo em mai,” a ti a, a tin awn leh duh ta lo va. Kapkhawvunga chuan, “Tual laia sa chan zawng vaivutte a kai ang a, a bawlhhlawh ang e,” tiin lei atang chuan leikapuiah a hlang a, se sa chu Leikapuiah chuan an chant a a ni.

Tum khat, a thenawmpa in sak tumin ban tur thing a kit a, Kapkhawvunga ramvak chuan a hmu a, “A tan thil harsa a nih takin kan put hawn sak ang e,” a ti a, a pu haw ta a. An kawtah a keuh sak a, an han phel darh nak chuan patling put zawh tawk ban sawm a chhuak a, a thenawmpa chu a lawm kher awm e.

Indopui II-na hun lai khan, thingtlang khuaah khawnvartui a vang viau mai a, Kapkhawvunga chu Khawnvartui zuarin a sumdawng thin a, vawikhjatah tin sawm zelin a phur thin. (Tin 1-ah hian lit 18 vel a awm).
Nu pakhat hian a nupui hnenah, “I pasal hi dawl ang main a thang uak uak mai a, I nei mai pawh a, I la hmeithai dawn a nia,” a lo ti a. Chuta tang chuan a nupui chu a hlim thei tar eng reng lo mai a, a rilru chhungrilah a vei nghet ta tlat mai a, a in lamah a hawsan ta mai a ni. (Tul lo thin e-Pk)
Pasaltha tak mai a nih avangin, sa pawh a kap ve thin a, Sazuk te, Sanghal te a kap thin. Sanghal sum ruk tih angte hi chu, a keah hruiin a tawn a, a ak haw mai thin a, a thianteho hian ramvahpui nuam an ti hle. Ramsa hlauhawm Sanghal te, Savawm te hi a hlau ve lo va, a thain a chaldelh zawka a hriat avangin eng huah vak mah a ngai lo.

Vawikhat pawh an ramvahnaah Nghalchang sum ruk lai mai hi thangah a lo awk a, a tal chhuak leh si a, a kawlh kher mai a. Mihring a hmu chu a tuang a din chhur mai a, Kapkhawvunga chuan thingtuai ban tia, a hmawr kak a keng a, a thiante chu lo inthiar fihlim deuh turin a ti a, Nghalchang nen chuan an inpan ta ngut ngut mai a. Nghalchang chuan a rawn phin ta vak mai a, ani chuan a tiang ken hmawr chuan a han hawlh vak mai a, a khing khata hawlh betin, a khing lehlamin a sat hlum ta a, a thiante chuan an lo thlir thap mai a, “Nghalchang chu a che lo kher mai,” an ti.

A Chempui kg.5 a rit leh lian a iptepuia a han ah ran mai hi chuan, ramsa kawlh Savawm, Sanghal leh Sakei tih angreng te hi chu inhma tawna insualpuiah pawh hian a hlau meuh lo. “Pa te deuh silai keng ai chuan min ring zawk t ache u,” tiin a thiante chu fiamthuin a hrilh thin an tia lawm.
Tumkhat pawh an ramchhuah naah, Savawm kawlh deuh mai hi an tawk a. Kapkhawvunga chuan a thiante chu lo inthiarfihlim turin a ti a, Savawm nen chuan an inpan leh ta chher cher mai a. Savawm chuan tum hnih a rawn bawh a, Kapkhawvunga chuan inchhung dung chen zet hian a lo pet leng ta thin a, Savawm pawh a tlanchhe ta a ni. A thiante chuan, “Insual pawh in ang lo ve, Football pet I ang ber e,” an ti a ni.

Mizorama zin a chak hle na a, a nikhat tla tawk a hautak em a vangin a inthla hrung em em mai a, a zin ta lo a ni awm e.
Kum 1940 vel khan Imphal Reng, Churachand Singh-a khan a ram chhunga tlangval chakte inchai zir turin a ko khawm a, a thianpa Rawlthar Thuamchaka nen an vat el ve a. Mahse, tumaâ€n an chai ngam si lo va, a thianpa Thuamchaka an han hnawn lahin, a ni chuan, “ A malpui pawh ka tiat lo a nia, engtin nge kan inchai theih ang?” tiin a duh bik der bawk si lo va, a buai thlak viau zawk a ni awm e. Inchaipui tur nei ta lo chu Inah a haw leh ta rih a.

Kal leh a tum chuan, a nu chuan a remti tawh hauh lo mai a, a chhan chu, miin a nu chu an lo sawithaih leh pek a, “I fapa hi Imphal Rengin a lo chhuhsak dawn che a nia,” an lo tih vang a ni. A nu chuan, “I farnuten pasal an nei zo tawh si a, khawiah mah I chhuak tawh tur a ni lo,” a tit a bur mai a, a kal ta lo a ni.(Mizote mize thalo tak kan hre thei mai em? Khawvel huap pawha lar tur chu a lo zuzi ral ta a ni).

Reng Lalpa pawh chuan, pawi hi a han ti khawp a, “I fapa hi ka chhuhsak dawn reng reng lo che, Sipaiah Officer rank ka pe ang a, Khawvel huapa milarah ka siam dawn a lawm” a tih pawhin, a nu chu a hmin zo ta chuang lo a ni. Tin, Indopui-II na avangin Japan ral te an lo thleng tyhla nen a lo zuzi ral ta a ni. A pawi ang reng hle mai.

Japan ral hlauh avanga an raltlan hnulawk, kum 1944 April thlaah chuan, Kapkhawvunga pawh chu kum 40 mi emaw lek niin a lo boral ta a. A thih hma lawk kum 1940 khan, Mizoram lam atanga Pathian thuhriltu lar tak Pu Lalkherha leh Pu K.Chalthuama te thian dun thusawi atangin Kristianah a lo inpe ve ta a ni. Pu Lalkherha pawh hian, “A lianin a chak ropui si a, keini ang thusawi te chu a awih dawn em ni chu aw?” a ti hial a, rin loh taka Kristiana a han inpek tak siah chuan, “Vawiin hian kan hlawhtling tak zet a ni, mi pahnih la lut tluk kan ni,” an ti hial a ni.

A Lung zakcheh bakah hian a lung put vet hung chu quintal 8 vel zeta rit niin an hria. Mi chak deuh 6 vel zawn zawh tawk niin an hria a ni. Hei hi Hlingsiphai chhak Bisan mualah a la awm reng a ni. (Tualte Vanglaia michak Chula khan, Sai puitling hi a nghawnga tan hnuah, a Lu kha a pu zo†an ti ve bawk-Pk)
Zofate zinga palian leh chak ber ni a hriat hi a thlan chu Chawngkhawzo khua Manipurah a awm a, chhinchhiah that vak pawh a ni lo va,(an chhungkua kha an bulh em kha), engtin emawa tlawmngai pawl emaw sawrkar lamin emaw vawn that a tha khawp mai.

Lungthul khuaah hian Fahrah naupang rethei tak niin a nu chuan a hmeithaipui a, thing delh loh lungdelh loh na na na chu an lo thanglian ve zel a. Mak deuh mai chu, Kapkhawvunga hi naupang thang mawh tak a ni tlat mai a, nimahsela, kum 15 anih atanga kum 17 anih kum, kum 3 chhung hian a thang ta vak mai a ni. Hetia hmuhtheih khawpa a lo than tak vak avang hian khum chungchangah buaina a tawk nghal a, abik taka a khum tur siam a lo ngai a, Kawngkaah pawh a intauh fo avangin kawngka te pawh sang deuh taka siam a lo ngai ta hial a ni.

A han puitling phei chu a san lam ft.7 a ni a, a tawng zawnga an teh chuan tawng ruk chuang a sang a ni. A dar lenlam, a ban-bul tuaka tehin khap li, ft.3-a lian a ni. Sum kua laia lian a tling. A awlsam zawnga an sawi dan chuan Ft.7 a sang, a vang ft.3 tih ani mai thin. A pa len em avang hian a san lam pawh hi amah rau rauvah a lang sang lutuk lo va, a dung san lam ai chuan a pa lenna hi mite hrilhfak leh hmuhnawm tih a ni zawk a, an en huai huai thin a ni. (a lo than thut nachhan hi a nuin Sazu var ruh nei lo hi a man a, a hem hminsak a, a ei zo vek vang niin an sawi-man ve a va chakawm ve-Pk)
Nupui fanau lamah a tluang vak lo a, a nupui hmasa Nemkholuanin a then hnuah a nupui pahnihna Letngaii leh an fanu chuan an thihsan leh a, kum 40 mi ni a a boral thlengin nupui a nei leh ta lo a ni.
Tin, amah hi, mi uangthuang lo, mi pawisawi palh a hlauh avanga Zu pawh rui khawpa in duh ngai lo, a palen ang chiaha rilru zau leh ‘Aw†pawh thum tha tak nei a ni.

Aw le, a chak dan lo sawi tawh I la:-
1) Sechal chhang panga nei tawh hi a kiah a kutin a chelh ding a, sechal chu chechang thei lovin a vuan bet tlat zo a ni
2) Vaimin kawm sawm leh panga zel a tawn khawm bawr za leh sawmnga(kawm sanghnih zahnih leh sawmnga) a phur zo.
3) Sanghal sum nga a lian hi ramhruiin a ak a, mel riata hla an khaw thlengin awlsam takin a ak haw thei.
4) Nghalchang sum sarih a lian, thanga awk, thi lova tal buan buan lai chu feiin leiah a chhun bet zo.
5) Tuilang atanga hla tak, Parbung thleng Chi mound 1(Kg 40 vel) a kutin a khai thleng zak bawk.

6) Sechal a ki tawng chen a sei, a ke hnung lam hmawrah a chelh kawp a, a chawi kang zo.
7) A kut dinglamin sechal a ki tawng chen a sei che thei lovin a chelh bet zo.
Mau pum za tawn khawm a pu a, a rit bawk a niang, a hnuai lam, a koki dep chu a sawp vek.
9) Belpui khap sawm tiat lung mum per deuh hi Lanva lui atangin Piarson khaw hmun kilometer chanve a hla, a kuta chawia zakkep/zakzeh chungin a dah chho. He lung hi tun thlengin hmuh turin a la awm a, quintal 3 vel a rit a ni awm e.

A chaw ei theih dan:-
A chak ang bawkin chaw leh thlai a ei hnem thei khawp a, ba chhum hmin sa leh, mai tai chhum kho khat a ei zo a, “Ka puar dan a tawk chauh ve” a ti nghe nghe.

Japan sipaiten Churachanpur an rawn lak khan, mite an chiai nasa hle a. Japan sipaiten Kapkhawvunga an han hmu chu mak an ti hle a, an han belhchian chuan an ngaisang hle mai a, hnam fing tih takah, a chak zia hriat chian an tum ta a. A chaw ei tur chu bel hranin an chhum a, buhfai Kg.3 an chhumsak a. A han ei ta a, a chaw ei lai chu hmuhnawm ti takin an en hau mai a, Kapkhawvunga lah chuan, “Min hre chiang duh nafam chu,” tiin buhfai Kg.3 an chhum chu a ei zo ta leng a, khamloh hmel takin, buhtleia chaw mal kai chen chuan a zut fai pak mai a ni.

Chaw a han ei kham chuan, Motor-ah petrol barrel 25 phur an rawn kaltir a, “Hei hi hlang thla rawh le,” an ti a. A han khai thla chu a zo leh lutuk a, a kut khing khatin a mawngah a dawm a, a lehlamin chung lamah a chelh a, a taksa pawh tawh/deh tir lovin, a ban thain a hlang thla zo thuai mai a, Japan sipaite chuan a chak an ti kher mai. “A palian bawk a, a pian a dik a, a taksa phu tawk aia tam thahrui a nei a ni,” an ti ta hial reng a ni. Japan Doctor-in a taksa pianphung a ensak vel a, “A ruh a len em avang hian, a taksa len phu tawk aiin a chak a ni,” a ti ta ringawt mai a ni.

Ni khat pawh, an ramvahnaah, pa pakhat lo vat an hmu a, phulraw hung a lo thiat a, hreipui hian a lo chek ngat ngat mai a, a thiante nen chuan an thlir thap mai a. Kapkhawvunga chuan a en thei ta ngang lo a niang, “Khawnge keiman kan thiat ang e, lo chawl hahdam rawh” a ti a. A ramvah chempui, a hranpa taka a chher kg.5 a rit hmang chuan a han thiat ta hem hem mai a, hmuhnawm an ti rem rem ngei mai.

A chheh vela lo vatho chu an lo tlan khawm a, an thlir ta thup mai a. A han sat chum hmawk hmawk a, hung sawm zet a sat chhum zo ta maw tih chuan, a hung chu a rualin a nam thlu leh ta duai duai mai a. A thiah chhung zawng chuan chang dang kan thei lo lekin an thlir thup mai a, hmuhnawm an tih zia chu ha hipin an sawi a, an kumkhaw sawi a tling.
Lusei mi chakin (a hming tar lan loh) a cho va, an inbuanna tur an then faina lamah Kapkhawvunga chuan a kut khing khatin mau bul pathum a chelh khawm a, vawi khatah a pawt phawng hlawk mai a. Chu chu a chotupaâ€n a hmuh meuh chuan a cho zui ngam ta lo va, thupha a chawi hial ani an ti.
(A sei ta e…duh tawk phawt ang)

Thu lakna: ‘Mizo mi chakte†tih lehkhabu K.C.Vanlalruata ziah ami kaihtawi a ni.

Kohhran inpumkhat lohna thlentu hi tam tak a awm thei ang — Pâwl (Denomination leh Thurina danglamna), Harhna/Bethel/Crusade/Camping, Sum leh pai (Economics) dinhmun inanlohna, Chi (hnam) leh tawng (dialect) danglamna leh chhan dang tam tak.

Kohhran inpumkhat lohna hian nghawng lian leh hlauhawm tak a nei a:

1. Inerna rilru a siam a, inpawh tawnna a dâl
2. Thurin leh inrêlbâwlnaa inlâk bingna a nasa
3. Berâm inrûksak a hluar
4. Inhmangaihna leh thlamuanna a eichhia
5. Chhiatni-thatniah inthliarhranna a siam
6. Chhûngkaw inpumkhatna a tibuai
7. Khawtlângah kohhran huhâng/hnuhma a tidal
8. Thlarau lam nun a khawih

9. Khawtlâng leh hnam chhiatna a thlen: Khawtlâng leh hnam ang pawha min phuar khâwmtu ‘Mizona†aiin ‘Kohhran†hrui pawh hi a na tawh zâwk a. Hei hian thawhhona a sawi nghîng a, inlungrualna a phet thlu thin. ‘Mizo†tiha lungdamna kan neih thin kha a dal telh telh a, ‘kan kohhran†tih thuthlung kan vawn ngheh sauh sauh chuan thenawmte nên lang si lo, hmuh loh theih bawk si loha indona (Cold war) a siam tan dêr a ni.

10. Nupui/pasal: Nupui/pasal neih kawnga kan buaina lian ber ni ta chu ‘Kohhran danglamna†(Church denomination) hi a ni. Kohhran thurin/thuthlung vung lutuka kan kalpui thin hian nupui/pasal inneih chungchângah harsatna min thlen thin. Mizo theuh theuh, kohhran dang an nih avânga kan khawdang sial en ngawt hi chu tih eih loh chi. Kristian leh Mizo theuh theuh, ‘ani zawng†tia kan inhnâwl thin hi chu sim loh pawhin chîn chhunzawm châkawm loh tak a ni.

Bible pakhat ringa Pathian thuhmun chibai bûk tûra biak-ina kal thin. Vânram chan inbeiseia piangthar, thlarau bo mêkte chhanchhuak tûra ke pên thin. Kan tha leh zung mai bâkah kan sum leh pai thlenga Lal Isua Krista tâna inpumpêk thinte hian he lei kohhran (lang thei kohhran leh danglamna tam tak awm hi) kan hmangaih a nih pawhin min petu hrereng a, min pêk chhan ang taka lang lo lam kohhrana inzawm tlatin kan infuih tawn fo tûr a ni. Eng kohhran pawh ni ila, kan kohhran hian daidanna bang siam suh se. Kan tlatna mual a dang ang bawkin kan hna ngaih pawimawh leh buaipui pawh a dang ngei ang, hei hi ‘A ram†zauhna hmanraw tha ber chu a ni si a. Daidanna bang hi thiatin, inlungrualna leh thawhhona tha nên Lalpa ram tân i thawk zêl ang u. Kohhran hrang hian enhranna siam lovin Mizo kan nihna hian min phuar khâwm zêl zâwk rawh se.

Thu lâkna:
1. Bangalore Mizo Christian Fellowship. Kum 100 Kristian Zofate Hmabâk, 1994.
2. Gospel Centenary Committee. Mizoram Gospel Centenary Bulletin, 1994.
3. Zofa, Lalhmachhuana. Mizoram General Knowledge, 7^th Edition, 2011.

Full article chhiar duh tan KA BLOG-ah a chhiar theih. Ka lawm e.

Hlauhthawnna
Thuleng vak leh thlalak (belhchiandawl miah si lo) te’n hnam leh sakhaw inkara inhmelmak theihna tam tak a darh chiam a. He boruak thlen laia remchanga lo la duh tawk misuaksual an lo awm fir fer nawk nen. A bik takin zirlai leh dawra thawk tam takte chuan tihthaih leh vau hial te tawkin, a vanduai deuh phei chuan kut an tuar bawk. Hei vang hian, zirlai class kal ngam lo leh hnathawhnaa kal ngam lo te an awm teuh a. Hetia engmah ti thei lova tawmsen ngawt bakah, hlauthawng reng renga awm ai chuan tia sum leh pai neih ang ang senga haw an tam phah hle a ni.

Tin, haw ve lo te zingah lah chanchinthar maksak tak tak, a lem leh tak hriathran har bawk si avangin lungmuangin an awm thei lo va. Khawtual mi leh an thenawm te ngeiin, ngaih titha lo tawk turin engatinge in haw ve loh? lo ti tawk lah bo lo. Pawna chhuak thenkhat te lah ringhlel taka zawhna lo zawt nawlh nawlh te an awm bawk si nen. Mi tam zawkte thla a muang lo a ni.

Sawrkar hmalakna
Theih ang tawkin Bangalore Mizo Assocation, Mizo Students’ Assocation leh pawl dang dang bakah mimal thahnemngai te’n thlabar leh hlauthawng taka mahni awmna chhuahsan ngam lo te hi hmun him zawkah kan thiar khawm a. Tahrikni 19, august 2012 khan Minister zahawm tak Pu Lalrinliana Sailo leh MLA Pu John Siamkunga te chuan, Mizo te min thlamuana, Karnataka sawrkar hnena kan thlavang min hauhpui tur leh hma min laksak turin Bangalore an rawn thleng a. Mizo leh hmarchhak mite tana Karnataka sawrkar hnena ngenna min siamsak leh hma an lakna erawh chanchinbu-ah chiang zawka an tarlan tawh avangin ziah lan vek ka tum lem lova. A tul tak leh remchan angin kan la tarlang zel zawk dawn nia.

Ka sawi tel hram ang: Incheina hi
Harsatna kan tawh mek nen a inlaichin lo mai thei, mahse sawi tel hram ka duh. A hranpaa post siam te pawh a la ngai mah na, kan Minister zahawm tak Pu Lalrinliana Sailo rengin a vei; thu a sawina apiangah a sawi tel ziah bawk.

Mizo leh hmarchhak mite hi kan hmel, kan inchei duh dan, ka tawngkam chhuak reng reng hi, kan Indian-pui te nen a inang lo hle tih kan hre vek. Kan nihna hi thlak theih lah a ni hek lo. Chutih rualin, kawng tam taka khawtual mi mit kan tihkhamna zinga pakhat chu kan inchei dan hi a nih a rinawm. Mi fel leh tha tak tak an awm karah, thuamhnaw maksak tak tak, lumeh dan pangngai lo tih hriat reng reng te leh a dang sawi tur a tam mai.

Incheina atan chumi chauh chu phal a ni tiin dan kan siam thei lo. Chutih rualin mi rama kan khawsak chhung erawh chuan fimkhur a tul. Tin, Indian mi tam zawk te hi chu kherkhiap tak an nih avangin, an khuaa kan chen chhung hi chuan over lutuk-a inchei te hi bansan i tum ang u. He harsatna kan tawh hian, Mizo thalaite min siamthain, min tuai harh mawlh teh se…

“I found the Mizos practise honesty and trust effortlessly. Why donâ€t we give it a try?”

There is a lot of misconception about the North-East in many parts of India. That people there are “culture-less tribals, head-hunters, that they eat wild animals,” etc. In short, there is a definite, palpable and unmistakably condescending attitude towards the people of North-East in the mainland. The general apathy and animosity sometimes manifests as hostility we see elsewhere.

Initially, when I was called a mainland Indian I was irked. Why should I be singled out? Are they not Indians? Soon, I realised thereâ€s a Himalayan difference between ‘them†and ‘usâ€. I experienced this the day I set my foot on Mizoram. And when you ask for the luggage they will never ask for your identity or to prove yourself. They simply trust you and hand over things. Phew! They implicitly trust others!

The Mizos celebrate Christmas as a society. Everybody contributes money. Vehicles passing through their areas are stopped and occupants, Christians or not, are asked to contribute. Once you donate, they give you a flag (a piece of yellow/green cloth tied on a bamboo stick). If this flag flies on your vehicle, they donâ€t stop the vehicle again.

My fellow mainland Indians settled there were put off by this Christmas collection. They felt that being Hindus they need not donate money. But they may be subjected to harassment by drunkards. So they came up with an ingenious idea — they simply put up their own flags on their vehicles (jugaad!) without paying money.

This is not to simply sing paeans to the Mizos. They have their own foibles. Many of them drink or chew guthka. Drug-addiction is rampant. Teenage pregnancy is common. Women, more so spinsters, face harsh treatment from society. Yet. . . Yet, people-to-people they practise honesty and truthfulness as a trait. They honour their word. Crime is unheard of. It was my experience for 10 years in Mizoram.

My fellow Indians from the mainland have long had a grouse that Mizos havenâ€t tried to learn Hindi or assimilate with Indians. I differ. Let them be Mizos, be honest and truthful. Let us not corrupt them. Maybe, Mizos too have something to learn from the mainland. Let good things be exchanged. Not guthka or cheatsing.

If someone has to change, I think it is we the mainlanders.

Khawvêla á¹­awng pianpuitu ngah ber chu Chaina á¹­awng a ni tih kan hria a, a lär ber leh pianpui lëm lote zir hlawh ber erawh sâp á¹­awng a ni. Amaherawhchu sâp á¹­awng pianpuitu hi khawvêlah a tam ber pathumna a ni. (Chaina á¹­awngpui Mandarin leh sipein á¹­awng Castilian dawtah). An tam viau tihna a ni chu, hindi pianpuitu ai pawhin. Bengali hi pianpuitu ngah berte zinga mi a ni ve bawk a, mahsé zirtu chu an tam vak loh kan ring á¹­heuh awm e: an tam vak lo rëng bawk a.

 Tuma hnial rual lohvin sâp á¹­awng chu  khawvêl á¹­awng kan ti thei deuh mai awm e. Amaherawhchu hei hi ngaihtuah fimkhur deuh a ngai tih hi ka rawn sawi duh a ni. Chainaramah han kal chhin teh… Vairam hmun tam tak angin sâp á¹­awngin an biak theih vek tùrah i ngái rawk ang e…! I che sual dèr ang. Nangmah (mizo mipui náwlpuiah lo inngai ta la) angin sâp an ngáisáng vè tùrah i ngai lehpek ringawt ang e…! I che khawlo hlauh vang.  Mahni hnam an hmangaih a, changkàn pawh an changkäng rëng bawk.

An thilsiama sâp á¹­awnga hrilhfiahna en la, i hriatthiam theih chuan i fakawm hlë ang. I thil lei a changkäng tihna a ni thei bawk. Sekrek leh hmuamterelh ilova an sâp á¹­awng hi chu chhiar chu a chhiar theih a, a awmzia erawh ngaihtuah fé a ngai. Chaina kutziak i chhut thiam chuan Google translate-ah a chaina á¹­awnga hrilhfiahna kha chhu lût chhin ta la, a sâp á¹­awnga hrilhfiahna an rawn dah vè nèn a inmil deuh thlap ang. Chu chuan engnge a entír? An thilsiam hmandàn ilo sâp á¹­awnga an rawn ziah vè hi Google translate emaw, lehlinna khawl dang mai mai hmanga an lehlin an rawn dah vè tihna a ni mai. I hrethiam ve mai ang. Hriatthiam har á¹­hin tak a ni, an sâp á¹­awng ziah hi.

 Mahni hnam hmangaih inti tho sï-a mahni á¹­awng chawisàn duh lo hi kan awm meuhvin a lang lo va, hnam tam chin, entirnan Zermanho te, Ferênho te, russiamihote hi han bihchiang ta la, an á¹­awng an hmangaihzia chu mak i tih khawp a ni ang. Abîk takin hêng hnam pathumho hi ka rawn sawi duh a.

Zermanho chu in hriat á¹­heuh angin scientist ropui ngah hnam an ni a (Einstein-a, Planck-a, Dedekind-a, Heisenberg-a adt. adt. adt. ), an á¹­awng an ngainatzia chu nasa tak a ni. Mizote erawh chuan sâp kan ngaihsàn luatah kan á¹­awng hmuhsit kan chíng deuh roh va (misual.com-a mite chuan kan chíng lo tlangpui), scientist kan nei lo êm lah tak a…! Zermanhote chuan an á¹­awng chapopui theihna an nei: Scientist ropui za télin an á¹­awng hlïrin thu an lo ziak tawh. Heti a nih avàng hian an á¹­awng hi an chhuang êm êm a, keini’n kan á¹­awng mawi kan ti ang bawkin a mawi an tiin ropui an ti a, sâp á¹­awng intihthiam leh hman làr lama á¹­an lo lâk ve chiam an tum lëm lo.

 Chutiang bawkin ferên á¹­awng hi sâp á¹­awng tih lohvah chuan á¹­awng zir hlawh ber a ni a (za-a za zawng chuan pianpuitu/thiamtu inthlauhnaah hian sâp á¹­awng aiin a sáng zâwk), anmahni á¹­awng an ngainatzia chu turu tak a ni. Khawvêl mi tam zâwkin an hrethiam lo. Olympic infiamna in lo en chuan, ferên á¹­awngin an puang phawt a, adawtah sâp á¹­awngin an puang leh á¹­hin tih in lo hmu ang (entirnan: Sâpram lalnu lo lawm tùr tih ang chi thil puithu deuhvah hian). Afrika ram tam taka an zirlai zirna ber á¹­awng a nih mai bâkah sâp á¹­awng thumal lär zual zà-a 52 vêl hi ferên á¹­awng aá¹­anga lâk a ni a. (Hemi an chhûtna chu: I sâp á¹­awng thufiahbu eng pawh, rintlâk deuh tawh phawt chu, ent. Concise Oxford Dict. te, Oxford Advanced Learner’s Dict. te, la la, khata thumal inthun za zëla 50 aia tam kha ferên á¹­awng aá¹­anga lâk a ni an ti.

A chhan chu kan hre á¹­heuh àwm e.) Hei vàng hian an á¹­awng hi an hnam ro takzetah an ngái a, an roh hlë. Hei vàng tak hian sâp á¹­awng, an á¹­awng thlah   nia an ngaih chu thiam pawh an awlsam a (pai vè tho mah sé), mahsé an dahséng ve fahran lo, keini dahsàn ang ngawt chuan. An rama i kal chuan i mäwlmang viau va zah nachang i hre lo te a nih loh chuan an á¹­awng thiam loh chu hrehawm i la ti ve khawp ang.

Sâp á¹­awngin be ngawt la, an á¹­awng nèn a inan vàngin an hrethiam ngawt sï lo, mipui náwlpuiin. (Keini anga an á¹­awnga engmah zir theih loh em maw ti ve an ni lo va). Paris-a i kal a, an hmun hlui leh khualhíphmun deuhte i tlawh erawh chuan nangmah ang bawk a rampáwnmi i tâwkin a rinawm a, sâp á¹­awngin i be thei hial mai thei. Mahsé zapanmiho hi an tam angreng a, sâp á¹­awnga biak mai mai chi an ni lo

 Rusiamiho ve hi? Sâp á¹­awng thiam an la tlém ve lehchhawng, ferênmiho leh zermanmiho ngaihtuahin. An inchhuan vè êm êmna pakhat ka hriatreng chu, khawvêla chìanchîk hriatna (scientific knowledge) hi an á¹­awnga chhiar tur a tam ber (an á¹­awngin an dahá¹­ha tam ber)! Ve tlat mai a! Ṭawng lär ni pawha mizo mi nawlpuiin kan hriat meuh loh te pawh … kha daih kha ‘sin!

An zirna ina hnam dang á¹­awng an zir nasat ber chu sâp á¹­awng leh ferên á¹­awng a ni a (han sawi tâkah chuan, Leo Tolstoy-a War and peace kha in chhiar chuan ferên á¹­awng leh rusia á¹­awng a inpawlh nuaih tih in hria ang. Tün hmain ferên hùháng an túar na angreng a, an lalte pawhin ferên á¹­awng hlïrin ro an lo rél tawh á¹­hin a ni. Tolstoy-a khan ferênho lakah kan zalèn vè tâ e, tih entir nan, ferên á¹­awng a titlém tial tial an ti, War and peace-ah khán.), mahsé mahni pianpui á¹­awng an ngaihsànzia leh an ngainatzia chu namai lo tak a ni. An ram a ropui á¹­hinzia chu kan hre á¹­heuh va, tünah tluchhe tawh mah sé, an nêp tawh viau ve tihna a ni lo.

Ka thusawi tlip nán chuan: Inlâksâp hian tumahin min ngaisang lo va, mahni kan inbum a, kan intinêp thlàwn mai mai a ni. Sâpramah zuk kal la, i inlâksâp sâwt lohzia chu i la hre êm êm ang. Sâp á¹­awng i thiam pawhin, keima pianpui á¹­awng ka nei ve a, sâp á¹­awng hi ka ngáisáng bîk fahran lo ti thei tùrin á¹­an la ang che. I lo inlasâp a i lo inlasâpá¹­awngthiam vêl kha chu an ram i la thlen loh vàng mai mai. Ka hrilh dawt mai ang che. Chuvangin i á¹­awng hmangaih la, eng sakhua bia pawh ni la a pawi lo. Hnam dangin i sakhua an zâwt lo vang che, i sakhua vàngin an ngaisang bawk lo vang che. I á¹­awng ngaihsanawma i dah loh erawh chuan i rin phâk bâkin i la zak ang.

A tàwp nán tak tak, hre lo te in lo la awm palhin: Hnam hrang hrangte hian ram hming te hi an sawi dàn a lo danglam á¹­heuh va, sâp á¹­awng an hmang vè veka ngaih loh tùr. Entirnan: Zermanhovin German an inti ngai lo va, ferênhovin German tiin an mumangah pawh an va sawi ngai hek lo vang. Rusiamiho pawhin russian an inti bîk lova, anmahni á¹­awngin an insawi vè mai á¹­hin.

Sâp á¹­awng hi international language kan ti a nih pawhin a ngaihdàn chin tâwk kan thiam a ngai. Mizote’n kan pathian anga hnam dangin an pathian vè ngawtna chhan tùr a awm lo tih hriatthiam tùr.

A duh chuan intihria, intiramfangzáu min lo ti mai mai ula. Chènchilh lova hotel vêla thleng zuai a chhuahsan leh mai tùr tán chuan ka thusawi hi a á¹­angkai lo. In chènchilh dáwn erawh chuan kei aia chiang chiangin in la hre ta ve ang. Hnam dang, sâp tih loh chu, kan ngaisang lo a nih pawhin tumahin pawi an ti lo. Nangma chungcháng liau liau a ni. Nang hmarchhak hnarbawng ngaihsan kha tumahin an phût lo va, an ît hek lo. Kan tel lova kum säng tël lo khawsa tawhte hian kan ngaihdàn ang an nei ve kher lo tih tal hi hriatthiam ve tùr.

Kristian e, tian lo ve, tih vêl mai maia thil teh á¹­hin keiniho tán chuan engmah tak tak hi a chiang chatuan lo vang. In vànram beisei ber lah chu zëldin thubäwl bâk va ni lo chuan…

Mahni hnam pawh hriatthiam tum lo, sahthlâk á¹­hen phêt tumho tán phei chuan khawvêl hi a zím ngawih ngawih. Kan tlèm vàng ngawta nêp tùr kan ni lo. Mahni hnampui ngawih ngawih lái (pâwi) leh Khiangte adt. te pawh hnamdang húanga dah tum phêt, inla-Pathian-hre hlur, biak-ina á¹­awngá¹­ai duah leh hluah ringawt hi nih reng loh tur.

Mahni aia miin thil an lo hriat palh pawhin inlahria e, khaw e ti mai lovin hriat belh nana hman mai hi a finthlâk. A duh chuan inlahria, inlafangthui e khaw e tih leh thu fahrah dangte kha lo sawi vêl mai mai rawh u.

Ka lawm e

Kan khua hi a kil em avang leh chhungkaw harsa tak atang a lo seilian ka nih avangin khawpui dang pawh tlawhpawh lo in ka naupan lai chu hun ka hmang thin. Ka nu hian Mizo tawng chhiar min zirtir thin a, a tir ah ning hle thin mah ila a tawp ah chuan ka hlimpui ta em em mai a, Lahkha chhiar nuam ka ti in hriatbelh hi ka chak ve hle thin. Ka pa lehkhabu ka hmuh theih ang ang ka chhiar thin a, chutah chuan pawi chu mizo hnam khat an nih thu te, lusei te,mara te, hmar te ralte te adt pawh mizo vek kan nih thu te ka chhiar thin a ka rilru a hlim in mizo nih kha nuam ka ti thei hle nghe nghe a nih kha. Mahse lehkhabu thenkhat ah chuan pawi an hmutsitna tawngkam ni awm tak tak te ka hmu zeuh zeuh thin, mak ka ti in pawi ka ti ta em em mai a, Keimah ngei pawn hreawm ka tiin ngatinge pawi kher ka nih bik le, mizo tak tak ni chiah silo mizo ve deuh tho si ni in ka hre thin a hreawm ka ti thei hle thin.

High school ka pass hmu ah Aizawl ah ka sikul kal turin ka kal a, ka rin ai daihin a lo ropui lehnghal a. sikul kan tan a thian te zing a ka tawng ve hian an nui leh hak thin a a zahthlak duh takzet a ni. Mizotawng tho ka hmang si a ngatinge an nuih a zat tlat le ka ti rilru neuh neuh thin. lawngtlai chu khaw lian ve tak a ni a thingtlang khaw thenawm atang pawh in sikul kal tam tak an awm ve tho a, an awki leh awphawi pawh a danglam ve thin tho, mahse kan nuih ka hre ngailo a, an in kiltawih kan hlauh avangin kan kawm zawk thin kha a ni si a, ngatinge mizoram khawpui ber a cheng ho hian ka tawng hi an nuih tlat chu aw tih ngaihdan chu a lian tawlh tawlh a, a tawpna chu mizo tak tak ka ni loh vang leh Lai ka nih vang a ni ang tih bawk a ni leh a.

Aizawl ah chuan Lai hnam tam tak an awm ve tih ka hre chho a, fanai te, chinzah te leh hnam dang tam tak pawh ka thiante zing ah chuan an awm a mahse an ni chu aizawl khua an nih avangin an tawng an nuihzat ve lo, mizo tak tak ni tur chuan tawng thluk dik a pawimawh a ni ang ti in an tawng ang a tawng ve ka tum a thiam pawh ka thiam ve thuai mai.

College kal turin phai ah ka chhuk a, mizotawng kalo thiam ta bawk nen aizawl khua emaw min ti ta fo mai, lawngtlai khua ka nih thu ka sawi lah in i tawng a va lai si lo ve te min ti mai mai a. min hmu mizo tak tak chuang lo a in hriatna ka nei leh ta a. Mahse ka rilru ah tizawng hian ngaihtuahna a lo lut ve bawk a, Lawngtlai khua ka nih si chuan ngati nge Aizawl aw phawi a ka tawng tlat le..

Chu ta tang chuan aizawl tawng dan kher a tawng ka tum ta lova ka tan chuan lawngtlai khua nih tluk a nuam a awm chuang lo, kan tawngdan hi tlem in a thluk a sei deuh tih mai lo chu a danglam chuang lo a, tihthan phei chuan a hman a nuam zawk a hriatna te ka lo nei bawk nen lungawi takin ka tawng leh bawrh bawrh theih phah ta a.

College ka zawh hnu chuan hnam chungchang chu ka ngaihtuah chhunzawm zel a, ka hriatna a lo zau deuh tawhin mahni tawka inrintawkna pawh ka ngah tawh khawp mai. Lai hnam ka lo zahpui thin dan te ka ngaihtuah leh a nuih te pawh a za rum rum thin. Mizo hman ro ro ah chuan inchhuang thei kan nih ve zia te, hnam upa kan nih zia te, hnam huaisen ka nih zia te leh kan tawng hi mizo hnahthlak tawng ah chuan a upa ber pawl a nih zia te ka hre chho ve zel a.

Mahse engatinge high sikul ah khan Lai hnam chungchang reng reng kan zir ve loh a, lusei chauh hi mizo emaw tih mai tur khawp a tam lusei chanchian kan zir bik tih ngaihdan te ka nei bawk a. Sailo lal ho ropui vanglai takin mizoram finna a lo luh dan te, lusei chu hnam fing hmasa leh thiam hmasa zawk an nih zia te ka hriat belh zel a, lehkha ziaktu hmasa an nih avangin an chanchin deuh ngawt an ziak a nih hi, keini pawh ni ila kan tih ve tur tho a nih hi tih ngaihdan ka neih phah a. Thangthar lehzel te tan chuan kan Mizo history tam tak hi chu chhiar tlak loh a la ni mai dan tur te ka ngaihtuah in thuziak hi fimkhur a van ngai tak em…

Mizo ziaktu hmasa te thuziak pawh a in ang vek lem lo tih te, Mizo hnam ah hian thubik kan awm loh zia te ka hrethiam zel a, lai,mara paite,lusei,hmar,ralte leh hnam dang tamtak te hi intluk vek kan nih si chuan ngati nge lusei ho hi a in dahsan bik em em aw. Eng vang a mizo i ni lo a mi? min ti thin nge an nih chu le… tih ngaihdan te ka nei a. Hnam fing hmasa mah nih si kan tluk tho a mawl leh reithei ve thin tho an ni a, an mawhphurna hi a sang lutuk a an zo biklo ni in ka hria a, min huikhawmtu tur an nih zia hi hre phak tam tak an awm ngei ngei anga, an rilru a va han hah thin dawn tak em… ti in ka ngaihtuah ta zawk a..

Tunlai thangtharte nunah hian Tlawmngaihna a tlak hniam tawh thu sawi a ni fo thin a.Chutiang chu lo nita sela, nih leh engvanga kan Hnam ro pawimawh berte zinga mi Tlawmngaihna nun chu lo tlahniam ta zel nge tih hi kan hriat a, chu mi hriatna chuan engtinnge Tlawmngaihna tluchhe zel tur chu kan tun din leh theih ang tih hi thil pawimawh ber mai chu a ni ta. Doctor tan pawh damlo natna hre lova, damdawi lo rin chawh ve ngawt chu a dik lovin, dam lo tan damna a ni kher awm lo ve. Hetiang bawk hian, thangtharte nunah Tlawmngaihna a thlak hniam tawh thu te, an nu leh pa, pi leh pu te hunlaia a an Tlawmngaihna kha an phak tawh loh zia te hi thangtharte hnenah sawi vak vak thin mah ila, awmzia a neih thui kher hi a rinawm lem loh a ni.

Tlawmngaihna dalna chhan pakhat chu kan ‘nihna†hi a ni awm e. A bikin kan Politics khelh dan hian kan Tlawmngaihna hi nasa takin a tidal kan ti thei ang. Hman lai kan pi leh pute Lal rorelna hnuaia an kun lai leh a hnu deuh a thleng kha chuan thalaite nunah Tlawmngaihna hi an nunpui tha em em thin a. Hei hi a chhan chu thalai tlawmngaite kha chu an dah sangin an chawimawi thiam hle thin vang a ni. Tunlai hunah erawh hi chuan tlawmngaite tan tlawmngaih hi thil chakawm lutuk a ni thei meuh ta lo. Kan Politics khelh dan hian thangtharte nunah nasa takin a chhe zawngin nghawng a nei a. Tlangval tlawmngai tak leh fel tak mai, mitthi lumen tlaivar leh thlan laih ni a theihtawp chhuaha inpe thin pawh lo awm se, kan Party a nih ve miau loh chuan induhsak tak tak harsa ka ti fo thin. Hei bakah hian Tlawmngaihna tichuai tu chu kan ‘nihna†hrang hrang, sum leh pai dinhmun te, Kohhran lawina ah etc., te hian kawng tam takin Tlawmngaihna vul zelna tur ah kawng nasa takin kawng a dal thin bawk a ni.

Awle, tlawmngaihna hi a nihphung kan sawi dan ang hian ropui hle mahse a nihna ang a, a taka lanchhuah tir tur meuh chuan thil harsa tak a nihna chen a awm lo thei lo a ni. Phut let nei miah lova tlawmngaihna lan chhuahtir theih chu mi tam ber tan chuan thil harsa tak a ni ngei ang a, han indem theih em em pawh a ni lo. Kan Pasaltha hmingthang khuancher a pawh khan tihian a tih kha, “Mangan leh thlaphan niin, in lam leh ram lamah Khuangchera ka ni a, induhsak niin Khuangchera ka ni leh silova, ui beh mi ka ni love”, tiin an khua a pemsan phah hial a nih kha maw.

Ringtu tha em em te tan chuan he thu ‘thil tha tih chu kan awmna tura Pathianin a lo buatsaih lawk a ni†tih atang chuan thil theih a nihna chu a awm mah na le. Chuvangin ‘Beisei let miah lo†han tih ngawt mai hi chu Tlawmngaihna sawifiah nan chuan a dik hlel deuh ang ?. In duhsak theihna laiah chuan kan in hriat ve thin hi thil tul tak mai pawh a ni reng a ni. Lal Isua pawn chatuan nunna kan neih theih nana a nun min pekna hi ngai hlu a, fak turin min duhin min phut a sin. A phu te tan chuan fakna hi kan ui tur a ni lo. ChuvanginTlawmngaihna mawi taka par tir tur chuan a titu leh a lo dawngsawngtu te hian mawhphurhna kan nei ve ve a ni tih hi kan hriat theuh a tul awm e.