Ram leh hnam tâna lungin tâng hmasate

June 8th, 2011 3:25 pm by TuaiSialA

Kum 1888 khan Mizoram-ah British sipaiho chu a tum hnihna atan an lo lût leh a, hei hi Vailen vawi hnihna tih a ni. Hemi tuma sipai zât hi 7366 lai a ni a, vailen hmasa aiin an chêtdân a rawvain khua pawh an hâl nual a ni.

British sipaite Lunglei leh Aizawl-a an inbunngheh hnuin Bawrhsap chu Aizawl-ah a thu a. Mizote chunga British rorèlna hman dân tur an ruahman chu Mizote chuan pawm harsa an ti hle a. Chuvângin Bawrhsap hovin an awpbehna leh rorèlna dâl thei àwma an hriatte chu hnawksak tiin lal leh midang eng emaw zât an man a, hmun hrang hrangah tântîr an ni. Chu’ng an mi mante leh an tântîrna hmunte chu han thailang zuai ila.

1. Pasaltha Lalsukthla. Syhlet Jail-ah a thih thlenga tântîr a ni.
2. Sentlang lal Kalkhama, Manga Sailo thlah chu Tezpur Jail atangin Hazaribagh Jail-ah sawn a ni a. Kumpinu kuta thih ai chuan tiin a inâwkhlum.
3. Lungtian lal Lianphunga pawh Tezpur Jail atangin Hazaribagh Jail-ah sawn niin ani pawh hi Kalkhama ang bawkin a tânnaah a inâwkhlum a ni.
4. Nikuala Zahau, Rangoon Jail-ah tântîr a nih hnuah Calcutta Jail-ah a thih thlenga tântîr leh a ni.
5. Ropuiliani Sailo, Ralvawng lal chu Chittagong Jail-ah a thlenga tântîr a ni.

6. Dokulha, Chinzah lal chu Andaman Jail-ah a thih hun thlengin tântîr a ni bawk. Ani phei hi chu a unaupa, Hausata ruang an sawisak dân vela a lungawi loh avangin a thinur hle a. Queen Victoria diamond jubilee-a mitângte chhuah an nih pawh khan a chhuak duh lo ngat a ni.
7. Hnawncheuva Vanphawng, Ralvawng pasaltha chu Andaman Jail-ah a thih thlengin a tâng.
8. Zakapa Fanai (Pakhup), Khawhri lal chu Andaman Jail-ah thih thlengin a tâng.
9. Nisapui lal Thanghulha, Manga thlah chu Tezpur Jail-a a tàn hnuah Hazaribagh-ah sawn niin kum 1895, July thla khan chhuahtîr a ni.
10. Lalthuama, Denlung lal kha a nu Ropuiliani nena Chittagong Jail-a tâng dûn an ni a, a nu a thih tâk avângin a nu ruang an zui hawtîr a ni.

11. Pasaltha Aikunga Fanai, Hnahthial khua chu Andaman Jail-ah thih thlenga tântîr a ni.
12. Lalchuailova chu Syhlet Jail atanga Andaman-ah sawnin hetah hian a thih thlengin a tâng.
13. Thangliana Zahau.
14. Vanhulha Zahau.
15. Vanzama Paite Tiddim.
16. Lalthawma.

Mizoram an lo luh tirh khan Khawnglung lal, Vansanga te paw’n an lo kâp a, an hneh lo va. Vansanga chu an man a, Lunglei Camp-ah reilote an tântîr hnuah an vawhlum a ni.

Tin, thil pawi tak mai pakhat, lal tam tak leh mipui tithinrim zualtu chu sipai hovin hmeichhia (nula) an hnêna pe tura ngen an chîng kha a ni. Lunglei Camp-a an hotu ber Capt. C.S.Murray (Mizovin Marliana an tih) pawh kha Fanai lal Zakapa nen hmeichhe thu-ah an intibuai vak a, an inkâp a, sipai panga vel an thi a, an tlânchhe ta a ni.

Kan Mizo lal leh pasaltha tam zâwkte khan British-ho kha an phalna lova kan rama lo lût an nih avângin an lo haw hle mai a. Tûna sapho kan ngaihsàn thu hi han hre pha nâ sela chuan Mizo atanga min bàn an duh ngeiin a rinawm.

Thulâkna: British leh Mizote chanchin by S.K.Sanga.

Similar Posts:

Recent Posts:

46 Responses to “Ram leh hnam tâna lungin tâng hmasate”

  1. 1
    chhana Says:

    A bengvarthlak e. (Y)

    Report this comment

  2. 2
    no_nick Says:

    a pu chhana chu hma ve .. 1st hman vel..

    Report this comment

  3. 3
    no_nick Says:

    “Thawnthu tha tak.. zirtirna tha tak nei ani” te tivel ila.. :) Kan chhiar ve ange…

    Report this comment

  4. 4
    keimah Says:

    Bengvarthlakin ngaihtuah a tithui phian mai a!

    Report this comment

  5. 5
    zualbonez Says:

    tha hle mai..dokulha @ 6 khi a ropuii ber (Y)

    Report this comment

  6. 6
    Malawma Says:

    A nih hlawm tak khi maw le.

    Report this comment

  7. 7
    TuaiSialA Says:

    @Zualbonez: Ropui i tih chhan ka hria…hehe. Similar post-ah khian a chanchin chhiar tur a awm. Hepa hi chu a huaisen a, a luhlul bawk. British-ho laka phuba lak tum tlat mi a ni.

    Report this comment

  8. 8
    chiap_chiap Says:

    bengvar thlak hle mai.. (Y)

    Report this comment

  9. 9
    lushai_er Says:

    “Lunglei Camp-a an hotu ber Capt. C.S.Murray (Mizovin Marliana an tih) pawh kha Fanai lal Zakapa nen hmeichhe thu-ah an intibuai vak a, an inkâp a, sipai panga vel an thi a, an tlânchhe ta a ni.”

    He thu hi post ka tuma, mahse an thlahte hmai zah vangin ka post leh ta lo! Marliana hi hermaphrodite chu a nih hmel!

    Report this comment

  10. 10
    nastycool Says:

    An ngaihsan awm khawp mai. Ram chauh ni lovin hmeichhia te pawh hnamdang lak ah an lo humhalh a. An chanchin mizo tam tak in kan hre lo hi chu a lungchhiatthlak ani.

    Report this comment

  11. 11
    vivia Says:

    ‘Ram leh hnam humhalh nana theihtawp an chhuah chunga an ngam/hneh ngang si lo’ lai hian ka rilru a tina thar leh thin.
    Keini hunah hian eng tak ang ang i maw!?!!

    Report this comment

  12. 12
    zovel Says:

    bengvar thlak e. Theihtawp chhuaha vailian dotute kha hriatreng a tha. Eng emaw avanga an zinga pakhat sawi vul chuk erawh a fuh ber lo thei. Thil i thlir zau zel ang u. Rilru dik tak pu chungin……

    Report this comment

  13. 13
    swiftymcvay Says:

    tha hle mai

    Report this comment

  14. 14
    sason Says:

    A bengvar thka hle mai,

    Report this comment

  15. 15
    PKfanai Says:

    Ts-a nge nge, i hawl kim tha e. Mizo history kan chhui a, kan ziah(k) hian, hetianga inclusive taka ziah hi a tha reng a ni. Zuala pawh a phur em khi. 9. Lushai-er, Mizo Lal zingah hian Zakapa Fanai aia chawimawi phu zawk kei chuan ka hre lo. Amaherawhchu, a vanduai ta tlat a, tu tan mah hian sawi chhuah fo hi a nuam tlat lo a ni. Murray a thlahte zingah hian ka thian tha tak tak an awm.

    Report this comment

  16. 16
    muantea Says:

    Zakapa chanchin ka hriat dan nen a inmil lo deuh tlat. Marliana nen an intihbuai thu-ah hian, Marliana hian nula a ngen avangin lungawi lo takin mikhual nula a be thlu thei a, mahse chu nu chuan thil awmzia a hriatin a tlanbo ta daih a. Marliana hian a nupui a ngen tak zawk avangin Zakapa hian silaia kah a tum chu a upaten an ben persak a ni. Marliana hote hian an chhekin an halsak a, anni’n Zawlbuka sipai awmte nen paruk an that thung.

    Tarmita kha Zakapa man turin Calcutta Viceroy-in a tir a, an man ngei nain akapa statement a hriatin a tanna ngaia tang tlat turin a ti a. Viceroy hmaah Zakapa leh Marliana chu an inkhing ta ngei bawk a. Zakapa chu thiam zawkah ngai mahse Calcutta Jail-ah kum khat an tantira. A chhuah hnuin a unaupa Pazika, Sailulak a pana, hetah hian 28 Dec 1914 khan a thi ta a ni.

    Report this comment

  17. 17
    muantea Says:

    Hnawncheuva, Pu Puia tia an koh thin pasaltha huaisen leh lian zet mai chungchang pawh hi ka hriat dan nen a inang leh pek lo.

    Sorkar thupuangtu Rahsi pakhat Satinkhara hi Ropuiliani khan a ning thei em em a, that ngam awm se a ti hle a ni. Hnahthial lal Dokhara pawh khan ‘pasaltha chet hun a ni e’ tiin Hnawncheuva chu a hrilh bawk a.

    Hnawncheuva hian 15 March(?) 1892 Hnahthial chhim lam kawtchhuah, Nauhruai Kawnah a kaphluma, thah lo tum vetu Pasaltha Pavunga’n a rawn sat ve nghal bawk a ni.

    Andaman Jail-ah hian kum 19 zet a tang a, tang hnathawk vengtu-ahte a tang a, a huaisen avangin tuman an tibuai ngam lo. 1893 kum tawp lamah an man kha a ni a, 1912 khan rawn chhuakin Tawpui lal Dokhara a bel a, kum 80 chuang zet a nihin 25 Jan 1938 kha a thi ta a ni. A bung phun, Pu Puia bung an tih bulah phum a ni nghe nghe.

    Report this comment

  18. 18
    sason Says:

    muantea,,,chu,, a damlam em em chuang loh chu a,
    nangin a chipchiar zawkin i lo hria a,
    a bengver thlak leh zual e,,,

    Report this comment

  19. 19
    H.Vangchhia Says:

    Anva han chhuanawm tak em (Y) I salute you “Semper Fi”

    Lai (Pawi) leh Paite Mizo chiah lova ngai thin ho kha (zek zawk hlawm) keini, an hnu zel ami te tan a nun pe leh lungin tang te khi Pawi pachal, Fanai leh Zahau te, Paite te an nih nawk hlawm khi.

    Report this comment

  20. 20
    muantea Says:

    Nikuala hi tunlai huna awm nise, kan ram hruaitu ni bawk se, Mizoram hi a danglam dawrh ang. Mi huaisen leh luhlul, pasaltha huaisen 21 lai nei a ni a, Chawngduma phei chu a pasalthate zinga ropui ber a ni hial ang. Nikuala avang hian Mizoram lal thenkhatten Falam lal hnena chhiah an pek thin a ban phah nghe nghe.

    Hringchar lam runnaah pawh a che na khawp mai. Lalburha hova an chet tum phei chuan Hringchar phaiah ‘helai hi kan ram chin’ tiin lung a phun nghe nghe.

    Report this comment

  21. 21
    TuaiSialA Says:

    Pawi leh Paite-te tluka Mizo an awm chuang lo. Mizo history hi ka tui em avangin tunhnaiah ka chhiar nasa a, a hrechiang lo chuan history chhiar nasa ve mai se. Lusei chauh hi Mizo an ni lo ve.

    Report this comment

  22. 22
    H.Vangchhia Says:

    TS #21 (Y)

    Report this comment

  23. 23
    sillyBoy Says:

    Ka tluk loh, mi huaisen te an ni e.

    Engemaw thil inbakkaih a, kan dikna anih chuan han insual mai te hi chu ka hreh lem lo; mhase, ram hmangaih vang te, culture vawn him duh vangte emaw avanga nun chan ngam hi ka ngaisang tawp thei lo. Ka ngam ve lo a niang.

    #19: Para tawp ber hian mizo ah i ngai lo deuh nge? I thliar hrang deuh?

    Report this comment

  24. 24
    levodopa Says:

    A bengvarthlak hle mai tsa nge nge.
    #17 muante, Hnawncheuva hi ka pu pu a nia, a chanchin hi a ngaihnawm khawp asin

    Report this comment

  25. 25
    TuaiSialA Says:

    @levodop: I pu pu chanchin chu rawn post teh khai. Hnawncheuva hi a pâ ka ti riau a nia.

    Report this comment

  26. 26
    levodopa Says:

    Point 7 a pasaltha Hnawncheuva khi jaila thi loin a lo haw leh, a tanpui Dokulha, pasaltha ve tho erawh khi chu, tang chhuah lawmnan tiin vai a that leh a, a thih thlengin a tang ta a ni.

    Report this comment

  27. 27
    H.Vangchhia Says:

    muante #20 tunlai kan ram hruaitu te chuan kan ram chin pawh chiang takin an ziak hleitheilo anih hi mawle. Pu Laldenga lah kha mi rinawm tak hnen atanga thu ka dawn danin,” A lal chak lutuk border a sawi theihnghilh,” tih ania.

    Report this comment

  28. 28
    H.Vangchhia Says:

    sillyBoy #23 Mizoram mi thenkhat hian Pawi annih emaw, Duhlian tawng hmanglo an awm hian Mizo chiahlo ang deuh hian en an chinga. Zofa te tana lungin tang hmasa te khi en teh u, ka tihna ani e. I man (catch) lo cher cher hle mai a :-P ;-)

    Report this comment

  29. 29
    TuaiSialA Says:

    @levodop: Dokulha chu jail atang chhuak e. Mi a thah avangin a tang leh thin a. A unaupa Hausata hrem tur khan British-ho kha an lo kal a. A lo thih hman avangin a thlan an hai leh a. Chu chu vur leh tawh chuang lovin an kalsan. Hnawncheuva chu in hriat dan a dik zawk ang.

    Report this comment

  30. 30
    muantea Says:

    @levodopa. I pu Hnawncheuva, 5’9” a sang, chak leh huaisen, sai 10 kap hi ka ngaisang teh a nia. A chanchin ka hmuh theih ho chu ka chhiar nual asin.

    Report this comment

  31. 31
    Krista Says:

    #27: 1971 kuma UT kan nih hma chiah khan North Eastern Area Reorgani­zation khan mizote min rawn miah lovin ramri an lo siam a, khata an siamah khan Naga, khasite ho pawn an pawm bik chuang lo. Mahse UT kan nih dawn tlat avang khan kan pawm chho ta niin ka hria. Kan CM hmasa Ch Chhunga khan Boundary hi a vei em em a, a chinfel hna thawk turin commission hial a din a ni. Mahse a lo awl lo viau mai a,ramte a buai chhoh tak avangin rambuai zawhah chinfel atan an pamtul a ni awm asin. Pu Denga an demna pakhat i lo thurchhuak hlauh mai. A che chukchu ve zeuh zeuh.

    Boundary chungchang hi a pawimawh sia, post tu emawin lo siam hlauh sela mawle. Pu Hawla hian Boundary commision pawh din a tum em ni kha…..

    Post hi a bengvarthlak hle mai. Ramhmangaihna thinlung mai niloin in unauna tha a thlen ngei ang. (Y) (Y)

    Report this comment

  32. 32
    zoho Says:

    A hlu hle mai. Vailen kha chu vailen ni ta se, Mizo Union in kum 300 chuang (a aia rei pawh a ni thei tho)an thi leh thau pawlh a he kan ram an lo venhimna khati teh lawk a Lal an han ban ngawt mai kha Mizoram political BLUNDER lian lutuk ah ka ngai, a sawhkhawk kan la tuar mek zel a nh hi.

    Sap ho ropuina pakhat chu an lalte khu pawimawh tawh lo mah se an la dahsang in an la chawimawi thiam em em mai. Mahni kan inchawimawi tawn thiam leh kan tanrual thiam hian kan chhevel hnam dang te lak ah kan ropui in kan ropui lo ve thei tlat.

    Marliana(Murray) chuan mizo hmeichhia ah thlah a nei tihna em ni? A va H** ve. A thlahte in awm chuan NOI.

    Report this comment

  33. 33
    muantea Says:

    @zoho, ‘Mizo Union in kum 300 chuang’ i tih khian Mizo Union party i tihna emaw ka ti a, ka phu zawk tep alawm.

    Mizo lal leh pasaltha ropuite chanchin hi zawikhawm thin ila, helama bil ve tak takte tan a hlawkpuiawm dawn asin.

    Report this comment

  34. 34
    levodopa Says:

    #29 nia Dokulha chanchin chu Andaman jail tih buah khan a chiangin ka ring an pahniha chanchin an ziak nual a, kan entha leh lawk ang e.
    #30 muante, a thlahte ho hi engnilomah ila kan Pu hi kan llo chhuang ve thei lutuk asin…hehe

    Report this comment

  35. 35
    TuaiSialA Says:

    @levodopa: I lehkhabu sawi kha a hming ka hre ta mai lo, ‘Andaman Jail-a Mizo sal tangte’ tih emaw ni. Hmanah ka chhiar tawh a, sawi chhawng thei turin ka memory a tha lo em a ni. :-)

    Report this comment

  36. 36
    Benny Says:

    A ngaihnawm hle mai. Han ti zel teh

    Report this comment

  37. 37
    malsta27 Says:

    Ngaihnawm khop mai………….ka lo ngaihtuah zui mai2 chu Sibuta hi A lal lai awm hun hi a hma deuh nge ni ang? a rawn leh sual hmel ngaihtuah in thil tak2 ang ah chuan a lang miah loh mai . (Y) (Y)

    Report this comment

  38. 38
    TuaiSialA Says:

    @malsta: Sibuta hi kum 1712-ah piangin kum 1782-ah a thi. Lal nunrawng ti-a hriat a ni. Mahse, Mizoram humhalh tlattu a ni a. Kum 1777 kum khan Bengali-ho nen an inbei. Hei hi a chhan chu Mizo ramri pawisa lova an rawn beih fo vang leh Mizo lalte phalna la lova Mizoram mau an rawn lak fo vang a ni. Hemi avang hian hemi kum April thla hian nasa takin an indo. Hemi tum hian Chakma lalte leh Zadeng lalte paw’n an pui nghe nghe. A ral run hawng chuan shal a chhun a. Lung pawh ropui takin a phun a. A lung phunnaah hian a bawihte tam tak an thi a ni.

    Report this comment

  39. 39
    malsta27 Says:

    @Ts (B) (Y)…A rawn thu ringawt hi a lar a.

    Report this comment

  40. 40
    I.Hnamte Says:

    A bengvar thlak hle mai a. Kei ka hriat tlem zawng na lam tak a nia, han ziak zel teh u khai!

    Report this comment

  41. 41
    awmawmpuia Says:

    Bengvarthlak hle mai a. Hnawncheuva thlah zing a mi kan zingah alo awm reng hian a ti nuam lehzual.

    Report this comment

  42. 42
    PKfanai Says:

    Zakapa chung changah chuan, 16 a Muantea sawi khi a dik. Marlianate Khan Khawhri an chhuahsan pah khan an Buh in an hal sak kher a, Zakapa leh a khua te ho hian thah chimih vek tumin an lo kir leh lam an lo chang ta a ni. A hmahruai 2/3 vel an hal thal thak thak takah chuan, bak lengin an tlanchhe darh ta a, Zakapa hian Marliana hi tihhlum ngei tumin Chem tum nen a thlur bing ta a. Mahse Sap pachal hlau lutuk tlan chu, “Zukchal vanglai ang maiin vah chapah a lìm pur pur mai a, um phak rual ani ta lo a” tiin an sawi thin. Marliana hian Tuichang a zu pawh a, Tuipui thleng thla lehin, chuta tang chuan Leite khuaah hian a chhuak daih a ni awm e. Zawlbuka lo awm Darthlalanga inbiak pawh thiam 2/3 te pawh Pasaltha Pawngvina ten an lo sathlum bawk. Hemi hnu lawka Khawhri a nau piangte chu, Sapdangvèla te, Saptawna te anni ta nawk a ni. Hetah hian Sapho an ngaih san awmna leh an fair zia a lo lang bawk. Zakapan Court hmaa thil awmzia a han sawi fiah khan, Viceroy khan Zakapa kha a ngai sang leh ling ta riau mai a, a chempui pein “Vahchapa in inùm dan chu han zir leh teh u” tiin a in um tir leh niin an sawi bawk. Amaherawhchu, Buh ei tur nei ta lo chu an darh ta a, Muantea sawi ang khian, a unaupa Pazika Sailulak Lal ava bel a, ani hian alo khawngaih hle a ni an ti.

    Report this comment

  43. 43
    chawnghilh Says:

    S. K. Sanga hian, “Tûna sapho kan ngaihsàn thu hi han hre pha nâ sela chuan Mizo atanga min bàn an duh ngeiin a rinawm,” tih thu hi a ziak tel kher em?

    A bengvarthlak hle mai!

    Report this comment

  44. 44
    V-a_USA Says:

    Tuaisiala, i article a bengvar thlak hle mai. Ka lawm e.

    Report this comment

  45. 45
    TuaiSialA Says:

    @PKa: Pu Muantea nen in comment a bengvarthlak khawp mai. In hrechiang bawk a, a ni zawk ngei turah ngai ila. :-)

    @chawnghilh: Khami last paragraph kha ka belh a nih kha. Ka belh a ni tih ka lo ziak lo a ni.

    @V-a: Ka lawm e.

    Report this comment

  46. 46
    muantea Says:

    Sap ngaihsan loh (missionary-te tih loh) campaign neih mai ka duh rum rum!!!

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.