mi(sual).com

Mizote hian Mizoram hi kan ta a lo nih mai dan leh kan ta ni tura a lo awm tan ni leh thla te chu kan hre hauh lo na a. Lu chhum ban chhum huama kan pipute sah zau chu a ni ngei mai a. He zoram kan ram a lo nih nana an tha leh zung lo sen avang chuan Mizo hnamin Identity a lo nei ta a ni. Tun thlenga Mizo hnam in ram leh hnam khai kawpa Mizoram a lo neih dan chu a ni.

Amaherawh chu kum 1894 khan sakhaw thar (Kristian sakhua) chuan Mizoramah bu a rawn khuar ta a. chu sakhaw tharin Mizote a nghawng dan ka han sawi a ni a, chu ka sawina kawngah chuan Kristianna chu ka sawi chhiat ni lovin Mizote’n kan thatpui loh thu maiah ngaih tur a ni e.

Kristiannain Mizote a nghawng dan kan sawi hmain, Mizote nih dan leh an lo nunphung tlem i han tar lang teh ang. Mizote hi tuan leh manga ta tawh Pathian chungkhuanu sa leh khua be hnam an ni a, ramhuai biak hun lai an nei lova, tual an that ngai lova, chutih lai a rallu lak erawh engtik lai pawha a tul chuan ngam an ni a. Tualthah an tih a, mahse rallu lak an ngam thung a nih chu.

Tuna Mizote Thantlang atanga an rawn kal khan ram chhengchhia, kham bak berek leh luipui inkar tlakna ram a ni. Chutiang karah chuam tampui mitthi leh hripui a lo leng a, ral leh sa huai an thawm cham chi a, chuvang chuan nun kha thil theih loh tluk a ni a. An khawsak leh nunphung khan tihian thu a lo zawt a ni. “Inhmangaih a inphungbawm tawn a dam khaw chhuah nge i duh? Mahni hmasiala awm hrana boral?” an lo ti a. Khatiang harsatna karah an nitin nun te chu hnam boral hlau va, hnam din khawchhuah duh zawk an lo ni a, an biak Khuanu’n an hna tur a pek an lenna kawngah khan thil chi hrang hrang a takin an lo zir chhuak a, Vai pachal leh Sap pachal in an finna thawh khawma an dan siam ngawt a ni ve lova, an nun ngeia a taka an tawnte leh a chhe lam bansana, a tha lam an lo zawh zelna avang chuan hnam nunphung leh zia rang an lo din chhuak ta a ni. Tun lai angin zirna sikul an nei ve lo na a, Zawlbuk an nei a, kha kha nunchan an zirna hmun a ni a, inbuan te, inchai te, thu leh hla te leh themthiamna lam thlengin an zir thin a. Tlangval leh naupang zawng zawng chu chu thununna hnuaiah chuan an lo seilian chhuak vek a. A fel fal te, a huaisen fal te leh a remhre deuh te an nih ngawt loh chuan an kaisang ngai lo a, Upate zai an ngai thin. Zawlbuk atang chuan aia upate zah an lo zir chhuak a, Mizo hnam chu aia upate zah thiam hnam an lo ni ta a nih chu.

Tin, an thawhchhuah chauh ei an nih an inhre chiang a, an thawhchhuah loh chuan eitur an nei lo ani nghal mai bawk a. An taima em em a, thatchhiat tluka ngaihnep an nei meuh lo a, thatchhiat avanga rethei te chu an hmusit em em thin a ni. Tampui mitthi pawh lo tawk se, “Sem sem dam dam, ei bil thi thi” tih changthlanin ‘Dam leh tlangkhatah, thih leh ruam khatah” tiin tumah an in ensan ngai lo a, an vaiin chu harsatna chu an intawm thin. ‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ tih chu a takin an lo nunpui thin a, mirethei leh chanhai te chu an dawm kang a, ‘ Ka nun in tan’ tih ang hrimin an nun mite tan an ui lova, phutlet an nei ngai hek lo. Thian chhan thih an ngam a, an sakhua, an ram leh an hnam tan nun hlan chu an hreh lo mai ni lovin, engtin nge ram tan, hnam tan ka thih ang ti ni zawk awm takin mi tan an nun an ui lo a ni. Chu chuan Tlawmngaihna a rawn hring chhuak a, tlawmngai hnam an lo ni ta a nih chu.

Amaherawh chu an khawhawi kha a lo zim a, ram pum huap kha an ngaihtuah thleng phak lova, kha kha a tawpa an tluk chhiatna a ni reng a, khua leh khua indo kha an politics sang ber a ni a, ral laka an khua venhim kha an tum ber leh an raldo hnai ber a ni a. Ralthat thei pasaltha ngah khuate chu an thla a muang em em a ni. Tin, an ralthah sawngbawlah khan hnam tana rinawm an rawn zir chhuak leh a. Thingserh mual laiah an phun thin a, chumi bulah chuan chempui an dah a. Tichuan, chumi bulah chuan zu thlum elhkhen chawhtawlhah an siak tling luau a, tichuan thingserh sat te chu kei ka ni inti deuh thah an ni a, chung mite chuan thingserh kha an pan nal nal a, chempui chuan an kik kerh a, a bul a thu khan nopuiin zu a lo tulh thin a ni. “Ral lakah hian tul hle loah chuan ka tlan ngai lo anga, kan khua rawn runtute phei chu ka chhuah lovanga, ka khua leh nunau hum tur chuan ka hnung tawlh lo ang, hmelma laka ka khua leh tuite phatsan ai chuan thih hi ka thlang zawk a ni, chuvangin, Lal khua leh tui chhan nana nun pek ka phal tih lo hre ve rawh u” tihna tluk a ni. Chu chuan ram leh hnam tana rinawm a lo zirtir reng leh pek a, hnam rinawm an lo ni tih kan hre leh ta a nih chu.

Tin, kan Mizo piputeah chuan an sakhua, an ram leh an hnam kha pumkhat a ni a, a lak hran theih loh a ni. Pialral kha an thih hnua an kalna tur a nih avangin pialral kai tur chuan in lamah emaw, ram lamah emaw thangchhuah a ngai a. In lama thangchhuah tur chuan thil chi hrang hrang heng chawnfang, sedawi chhun, zankhuang, mitthi rawp lam, khuangchawi te. Heng zawng zawng ti thei tur chuan vawk leh sial tam tak, zu tam tawk a ngai a(Heng hmunah hian zu hian dinhmun pawimawh a luah a, an sakhuanaah a bet tlat a). Chung zozai ti thei tur chuan thawk lo chuan a neih theih lova, an thawh chhuah a ngai a, chu an thawh chhuahna kawngah chuan taimak, rinawm, tuarchhel te an lo zir chhuak leh a, Mizo te chu hnam taima, hnam rinawm, hnam tuarchhel an lo ni ta a ni. Chung an thawhrah chuan pialral chu a hruai thleng thei chauh a, an ramah an hnam tan hna an thawk a, an sakhua nen a inkaihhnawih vek a, an sakhaw duh loh chu an hnam duh loh a ni a, an sakhaw dodalna a ni nghal bawk. Ram lama thangchhuah ni tur chuan sa chi hrang hrang kah kim a ngai a, chung thangchhuah te chauh chuan an thih hnuah pialral an lut thei a ni. Heng zozai titur chuan huaisen, tawrhchel leh tlawmngaihna paltlang a ngai a. Hemi kawngah hian Mizote chuan hnam huaisen, tuarchhel leh taima hnamah kan pipute chuan an lo chher chhuak leh a. An ram ngeiah Mizo hnamte chuan an hnam zia rang an lo chher chhuakin HNAM in an lo ding a, an sakhua nen an inzawm tlat a, Mizopa lungthu pathum ang maiin an tangkai a, lungthu pakhat a tluk pawn bel a chuan theih loh angin an sakhua, an ram leh an hnam chu lungthu pathum a ni a, a hrangin a ding thei lo a, an pawimawh rual tlat a ni.

Aw le, tichuan kim lo takin Mizote nunphung leh zia rang chu tuman an chim buai hma an awmdan chu kan tarlang zawr zawr a. Kristiannain Mizote a nghawng dan i han sawi tan dawn teh ang. Mizoram a kristianna a lo luh apangin mizo hnam nen a in saikalh tlat nghal a. Mizote sakhaw bulpui leh hnam an lo din theihna leh an ram hum halhna hmanrua zawng zawng chu sawi fiah sak a ni nghal a, Mizo nun a pawimawh tak zu te chu a hun lai chuan tuman an sualpui ngam lova, zurui ngam khawp te kha an zah em em a ni. A chhan chu Nopui leh duhsakna an dawn nasat avanga rui an ni a, an ruih chhan an hriat chian em avangin an zah ngawih ngawih a ni. Mihuaisen lo chuan rui khawpin zu an in ngam lo a, chu tak mai chu kan missionary sap te chuan zu chu an sawi chhe ta a, zu in chu misual, vanram kailo tur an lo ti ta a. Mizote chu thingbul, lungbul be hnamah an rawn chhuah ta a, sakhaw kal phung chu tihdanglam a lo ni chho tan ta a, chu chang a ni lo hnam mawl in ni e, an rawn ti a, Mizo pipute chuan an sakhaw biak laiin an ram leh an hnam an humhalh a ni tih an hre chiang a. Chu tak chu, hnam fing hmasa, ram nitla seng lova roreltute meuh chuan Mizo hnam tluk chhiatna tura ki pawimawh chu a ni tih hai hek lo le.

Tichuan A, AW, B min han siamsak a, lehkha min han zirtir ta a, min hmangaih vang ni lovin, kan sakhua, ram leh hnam chhe tur tawk a kan thiam kha min duhsak a. Mizote chuan uisa kan ei thin a, tin, “Khawvelah hian tumah kan hlau lova, an ngaihdan mawlteah chuan khawvelah Mizo an fing bera an huai ber bawk” tih kha a ni hlawm tawp mai a ni. Chu mahni inrintawkna nei tha em em an nihna kha tichhe tur lek chuan A, AW, B min han zirtir ta a. Zirhtirh buah te chuan “Uisa ei thluakin a tlin lo” min tih sak deuh deuh a. Kan hnam chuan insitna a lo nei tan der mai. A hma huai ber leh fing ber kha, A, AW, B kan lo thiam hnu chuan thuthlung bupui an rawn phawr a le! Zoram chu a buai ta map map mai a. Chu Bible hmang chuan Mizo zai khata luang thinte chu min han then darh ta tak tak a le! A ni telin Kristian an lo pung ta zel mai si a. Kristian hmasate chu kan Mizo puite chuan an lo ti duhdahin an lo hmusit ve em em a. An ram leh hnam tana mi hnawksak an nih an hai lo a, an theih tawpin an lo dang ve a, mahse Kristian kan lo pung zel a, kan lo pung zel a, nakinah phei chuan Kristian zaah za kan lo inchhal ta hial mai a ni.

Pu M. Lalmanzuala chuan he foreign Theology(Kristian) hi Thatchhe Theology a lo ni e, a ti a. A chhan chu kan sakhaw biak hmasak chu kan sawi tak tlawmngaihna, huaisenna, tuarchhelna, rinawmna, taimakna te hmang chauh a neih theih a nih laiin, sakhaw tharah chuan Isua kan sep hlu hlang a, Lal Isua chu Lal leh Chhandamtua pawm a, rin mai te a nih avangin leh chu chu vanram kalna a lo ni bawk nen, Pialral kalna kawng ai chuan Vanram kalna chu a zal deuh zawk a, hei vang hian a ni ang Kristian chu kan lo pun chak tak em em ni. Rinsanga I.A.S pawhin “Kan hnam chindan leh nunphung leh khawtlang nun in kungkaih dan te hi Mizo min tih Mizo tirtu a ni,” a lo ti a. Kan hnam chin dan leh nunphung leh khawtlang nun inkungkaihna te a lo danglam tak si chuan Mizo min nihtirtu te an ni si a. Mizo nireng siin foreign Theology chuan min rawn bual a ta a ni. Mizorama la awm ngai lo, piantharna, tawngtainate a lo hluar ta a. Pipu te zai leh hlate khawvel hla, zu hmun sa hmun zai min rawn tihsak a, ni dang a khawvel thil leh Pathian thil nei hrang chuang lova, thil tihna a piang a sakhua zah tel mai kan nih vei nen, Mizo thil reng reng chu khawvel thilah chantir a ni zo ta.

Bible pakhat hmangin Kristian sakhaw hnuaiah pawl tam tak a lo piang chhuak ta a. Bible pakhat hmangin kan indo ta a, Mizote chuan hmelmate hmanrua a nih leh nih loh pawh kan hre tawh lova, kan thluak chu suk at a nih tawh avangin Bible pakhat tanchhanin Mizo pa leh Mizo pa inkhuainuai mai pawh kan hreh lova, hman a ral lu la ngam khawp a huaisen kha tunah chuan Bible a thu ziak tan khawhin Pa leh Pa hmaisen inhmuh ngam khawpin kan lo huaisen ta zawk a. Nupui pasal inneih pawlh thianglo khawpin min thlei hrang bawk a. Mizo hnam leh hnam chu a indo ta mup mup mai a. Isua kan chawi lar em em a, Isua rin chuan chhandam kan ni mai a, kan pianthar a, thawhlawm thawh that a, tawngtai bawk chuan vanram a neih leh theih ta a. Chu zirtirna chuan sual a zirtir e ka ti hauh lo mai a. Isua rin a, chhandam nih a, pianthar a, tawngtai a, thawhlawm thawh that a vanram chan theihna kawngah hian tlawmngaih, huaisen, tawrhchhel, rinawm, taimak leh a dang tam tak(Mizo hnam nihtirtute) pakhat mah a tel lo a, vanram a neih theih ta lo a, chu thurin thar chuan kan ramah Mizo hnam lam leh zaite chu khawvel thil a nih avangin Kristian hla leh lamah te ‘Zozia’ a bo nghal a, kan ramah kan hnamin tan a hlawh lova, hmuhsit leh elhsen tuarin a let reng a ni.

Mi tam tak, pa rawn awm fe fe te chuan beidawng takin Miote hi hnam rinawm lo tak kan lo nih hi, ze nghet kan nei si lo an ti hlawl hlawl maite hian rilru a tina takzet a ni. Mizote hnam rinawm kan nihzia chu kan sawi tawh a; kan rin sakhua leh ram leh hnam hrang hlak a foreign theology-in min rawn then darh sak avangin Sap nel nual, Mizo nisiin kan awm a, “Mingo an fing ber a, an huai ber” tih thuin kan thluak an su tawh miau mai si a, an inchei dan leh kalphung te chu Mizo hnam zia leh nunphung ai chuan kan lo ngaisang zawk a, kan la chhawng zel a, mahse sapah kan chhuak thei silo. Siamtu’n Mizo hnamah min din miau si. Hman a Mizo hmingte chu Ralkapa, Raldohneha,Hrangchina te an nih lain, Kristianna lo luh takah chuan kan hming te chu, Andrew, Jacob, Michael tih te an lo ni zo ta a. Raldohneha tih ai chuan Andrew tih te chuan kan nunah hmun a chang sang zawk a. Zoram ngaih hla ai chuan Bethlehem ngaih hla mahni ram pawh ni lo, a awmna pawh kan hriat chian loh sawi kur dup chu vanram kawng min hnaih tirtu a lo ni leh zel a. Mizoramah Mizote chu do leh nek chepin an awm a, Mizo hnam chawi sang a, tantute chu vanram kai lo tur Pipu tuikhur dawt an lo nih tak chu!

Kan in leh lo a lo ropui a, kan silh leh fen, kan ei leh in, inkalpawhna kawngte leh kan T.V, telephone leh thil dang tam tak te hi Kristian ni ta lo ila chuan kan nei awm si lova, hnam mawl kan ni ang a, ziak leh chhiar kan thiam awm si lova, pawh i ti mai thei e. Mahse nangmah ram chhunga atanga i siam chhuah, i hmuh chhuah, i deh chhuah a nih si loh chuan intodelh a tling lova, hmasawnna ni hek lo. Hman lai chuan Herawt an lo siam chhuak a, la her nan an hmang a, a ram neituin a ram thil awm te atanga a siam chhuah a ni a, intodelhna a ni a, hmasawnna a ni. A hming pawh Mizo tawng ngei ‘HERAWT’ ngei mai a ni. Television, Washing machine etc. ah te hian Mizo tawng a tel em? Miram kutchhuak, Mizoram pawisa a i lei avangin i inah hmang reng mah la, hmasawnna a tling hek lo. Bangkok kawr emaw, USA kawr a ni emaw, Australia a mi emaw, cheng tam deuh a i lei, i hak chuan changkanna chikhat a ni ngei mai, mahse hnam hmasawnna a tel loh zia chu Bangkok khan thawn chhuak ta lo se, khawi a kawr nge i hak ang? Mizorama thilsiam chawk luh hnem ringawt hi hmasawnna a ni ngawt lova, hmasawnna chu a ram chhungah a innghat a ni. Nimahsela, chu chuan ram dang thil lak luh loh tur tihna a kawk chuang lo. A ram leilung faten thiam leh dehchhuah kan nei si lova, kan Pathian thu lah ram dang thil a ni bawk si, a neitute theuh hian an thil rawn la tliar tliar mai se, Mizo te hi rintur, silh tur, fen tur nei lovin kan awm tho a la ngai dawn a ni. Chu chuan hma kan sawn loh zia a tar lang hle awm e.

Kristian zaah za kan lo ni a, tumah inring tawk kan awm lo a, kawngka pawh tala pahnih,pathum a kan kalh pawn thla a la ngam ta lo a, tute nge kan hlauh le? Kristian ve tho Mizo suak te kha maw le! Kristian kan nih hma kha chuan thingfak a kawngka do khan a him tawk em em a. Politics nise “Kei ka tha ber” kan ti lar lar vek a, tumah kan inring si lo. Chung inring lo chu Kristian tho tawngtai ring ring, thawhlawm thawh tam tam an lo la ni a, vanram a kal tumte kan la ni cheu mai. Pa thenkhat ngaihtuah deuh deuh ten kan kohhran upa hi vanram a kai miah lovang tih leh a kai tho ang tih an inrin siak ta mai mai nen. A then te chuan Isua thisenin sual a ngaidam thei an ti a, an lo piangthar a, an da leh a, an sual leh a, an piangthar leh a, vanram kai tur tho mawle. Kan pipute kha chuan an sual rah chu an mahni vekin an seng nghal loh pawhin an tu leh fa an chhuan lo la awm tur ten an tel ngei dawn a, pianthar an mamawh lova, an nun ngil taka khalhtu an biak lai sa leh khua an zah em em a ni.

Ngun taka han ngaihtuah chuan hnam boral, hnam awmze neilo a min siamtu chu Kristian hi an ni a, mahse tuman kan puh phal lova. Kristianna lo lut lo se tuna ka lehkha ziak lai pawh hi ka ziak thei kher loving. A.AW.B min zirtir avanga he thu ziak thei ka ni ngei mai a. Amaherawhchu, engvangin nge Mizoramah ngei Mizoin Mizo hnam chhan nan leh a boral hlen a hlauh avanga he thu hi ziak a lo ngaih tak mai? Tih hi in zawh a va ngai em! Mizo nun hlui zawng zawng tlawmngaihna, rinawmna, taimakna, huaisenna te sawithiat a, thuthlung dang Bible-in a rawn thlak a, heng tlawmngaihna, huaisenna, rinawmna, taimakna te hi missionary te khan a tha lo chu direct chuan an rawn ti miah lo na a, hnam rinawm, huaisen, taima kan lo nihna kawng zawng zawng sawi thiah a nih si chuan tawngka kher loin(indirect) in an lo sawi thiat tlat mai si a, Bible min zirtir tirh khan Bible-ah lo chuan Pathian thu a awm lo, Mizote lo nun dan awng zawng, kan lo taimak ve em em na te, kan lo tlawmngaihna zawng zawng ten vanramah hmun a chang lo a. Bible kha an nunna ber leh a tel lo chuan tumah vanram an thlen loh tur thu a ni. Mahse kan pi leh pute kha chuan Bible tel miah lo khan an nitin hna thawh kha an tan Pathian thu a ni a, an ral thah kha an tan Pathian thu a ni tho tho bawk a, an lo piantirh phat atanga an thih ni thleng khan Pathian thu hlirin an nung a, a hran a hraiin Pathian thu an nei hran lo. An ram tana tha lo chu, an hnam tan a tha lo nghal a, an ram leh hnam tana tha lo chu an sakhawduh loh zawng a ni a. An ram leh hnam a inzawm vek a, an sakhua a nghawng nghal zat a ni.

Bible min rawn zirtirah chuan a chhungah thu tha tak tak te a awm tih kan hriat hmaih hauh lo a, mahse engvang hetiang thu tha tak tak hi thatpui lo nge kan nih ang le? A chhan chu kan lo nun dan zawng zawng te kha ramhuai be hnam, mi lu la hnam, tualthat hnam, an rawn ti ta si a, kan nundan zawng zawng te kha ramhuai biaknaah an chantir a. Bible atang lo chuan nun a neih theih loh thu min rawn hrilh a, Bible kha Pathian thu awmna a nih miau si avang khan Bible chhiar loh lai zawng chuan Pathian thu kan nei lo a ni ta mai a. Bible tel lovin khawlai kan leng a, Pathian thu tel lovin office kan kal a, Pathian thu dah thain politics kan khel a, Bible chuan kan inphen a, a phenah thil sual chi hrang hrang kan ti a, Isua thisenin a tithianghlim thei tho kan ti a, kan piangthar a, Pathian hnenah kan tawngtai a, vanramah kan awm thei tho a ni. Min hmangaih vanga kristianna kha rawn tuh nise chuan in tlawmngaihnate hi Pathian thu a ni a, nu leh pa te leh zawlbuk leh chaw eina hmun a nun kawng inlo zirtirna zawng zawng hi pathian thu vekin in lo nung te rawn ti se thatpui tak ang i maw?

Tichuan, Mizote chuan Mizoramah Mizo nih kan zak a, Mizote’n Mizo kan hmusit a, kan nuih sawh mek a ni. Thil thing leh mawi hnai lo sawi nan kan thangthar te chuan “A Zo” tih kan hmang tak deuh deuh . Kan boral a chha ani ta. Tu hnam mah hian thil changkang lo leh mawi hnai lo sawi nan an hnam hming an chawi ve ka van ring lo em! Kan thlahtute avangin Mizo hnam nihna chu kan chelh ve tawk tawk a, mahse Mizo suak hlir kan lo ni ta.

Sawi tur tam tak awm mahse kan sawi vek seng lo ang a, kan sawi taka tang khian Mizote hnam boral a min siamtu chu thlangkawr vai ni lovin; thlangsappui an ni a, min dona hmanrua Kristian sakhua hi i hmel hriat thiam ang u. Kan biaklai Pathian Pawh hian amah theihnghilh der a amah zuitur chuan min phut a rinawm loh hle a ni. Kan pipute nunah pawh thil tha lo lai chu a awm ngei ang, amaherawhchu chung zawng zawng pawh nuih sawh a, an that lohna laite sawi nuam ti zawk tlat te ni tawh lovin, nang leh kei, an thlah ten kan siam that a, kan thuam mawi loh chuan Zoram hian khawi lam thuam mawina nge a dawn tak ang? Khawvelah hian Mizo hnam hi hnama a din chhuah leh theihna chu Politics atangin a ni lo a, ei leh bar zawnna kawng(economics) thuah a ni hek lo, kan sakhua biak kan thlak loh chuan Mizo hnam hi chatuan chatuan atan a boral hlen dawn a ni. Hnam a min dintu, kan Pathian hian kan hnam din khawchhuah tira, hnam a nih zel theih nan, Mizote hnenah hian chanvo a dah tlat a ni. A chanvo hlen peih lo leh duh lo chu hnam boral an nih mai tur thu a ni e.

Similar Posts:

• Hnam Sakhua: Ka chhiar ve e!
• Israel Hnam bo leh Mizote
• Kristian sakhua leh Mizo hnam sakhua danglamna
• Kan ram leh sakhua sap salah hruailuh a ni
• Eng sakhua hi nge dik ber?

Recent Posts:

• Church Denomination leh Mizo Kristiante
• Chhungkaw tan thusawm pek.
• MILADY
• Mizo League (EPL)
• Niuh neuh!

This entry was posted on Monday, April 16th, 2012 at 6:00 am and is filed under Opinion, Religion. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.