mi(sual).com

Hnambing chanchin ziak lovin vawiin chu tuizáwng leh rilrua lo lang apiang kan sawi mai mai ang a, mahsé ram leh hnam chungcháng bawk a ni ang.

Khawvêla ṭawng pianpuitu ngah ber chu Chaina ṭawng a ni tih kan hria a, a lär ber leh pianpui lëm lote zir hlawh ber erawh sâp ṭawng a ni. Amaherawhchu sâp ṭawng pianpuitu hi khawvêlah a tam ber pathumna a ni. (Chaina ṭawngpui Mandarin leh sipein ṭawng Castilian dawtah). An tam viau tihna a ni chu, hindi pianpuitu ai pawhin. Bengali hi pianpuitu ngah berte zinga mi a ni ve bawk a, mahsé zirtu chu an tam vak loh kan ring ṭheuh awm e: an tam vak lo rëng bawk a.

 Tuma hnial rual lohvin sâp ṭawng chu  khawvêl ṭawng kan ti thei deuh mai awm e. Amaherawhchu hei hi ngaihtuah fimkhur deuh a ngai tih hi ka rawn sawi duh a ni. Chainaramah han kal chhin teh… Vairam hmun tam tak angin sâp ṭawngin an biak theih vek tùrah i ngái rawk ang e…! I che sual dèr ang. Nangmah (mizo mipui náwlpuiah lo inngai ta la) angin sâp an ngáisáng vè tùrah i ngai lehpek ringawt ang e…! I che khawlo hlauh vang.  Mahni hnam an hmangaih a, changkàn pawh an changkäng rëng bawk.

An thilsiama sâp ṭawnga hrilhfiahna en la, i hriatthiam theih chuan i fakawm hlë ang. I thil lei a changkäng tihna a ni thei bawk. Sekrek leh hmuamterelh ilova an sâp ṭawng hi chu chhiar chu a chhiar theih a, a awmzia erawh ngaihtuah fé a ngai. Chaina kutziak i chhut thiam chuan Google translate-ah a chaina ṭawnga hrilhfiahna kha chhu lût chhin ta la, a sâp ṭawnga hrilhfiahna an rawn dah vè nèn a inmil deuh thlap ang. Chu chuan engnge a entír? An thilsiam hmandàn ilo sâp ṭawnga an rawn ziah vè hi Google translate emaw, lehlinna khawl dang mai mai hmanga an lehlin an rawn dah vè tihna a ni mai. I hrethiam ve mai ang. Hriatthiam har ṭhin tak a ni, an sâp ṭawng ziah hi.

 Mahni hnam hmangaih inti tho sï-a mahni ṭawng chawisàn duh lo hi kan awm meuhvin a lang lo va, hnam tam chin, entirnan Zermanho te, Ferênho te, russiamihote hi han bihchiang ta la, an ṭawng an hmangaihzia chu mak i tih khawp a ni ang. Abîk takin hêng hnam pathumho hi ka rawn sawi duh a.

Zermanho chu in hriat ṭheuh angin scientist ropui ngah hnam an ni a (Einstein-a, Planck-a, Dedekind-a, Heisenberg-a adt. adt. adt. ), an ṭawng an ngainatzia chu nasa tak a ni. Mizote erawh chuan sâp kan ngaihsàn luatah kan ṭawng hmuhsit kan chíng deuh roh va (misual.com-a mite chuan kan chíng lo tlangpui), scientist kan nei lo êm lah tak a…! Zermanhote chuan an ṭawng chapopui theihna an nei: Scientist ropui za télin an ṭawng hlïrin thu an lo ziak tawh. Heti a nih avàng hian an ṭawng hi an chhuang êm êm a, keini’n kan ṭawng mawi kan ti ang bawkin a mawi an tiin ropui an ti a, sâp ṭawng intihthiam leh hman làr lama ṭan lo lâk ve chiam an tum lëm lo.

 Chutiang bawkin ferên ṭawng hi sâp ṭawng tih lohvah chuan ṭawng zir hlawh ber a ni a (za-a za zawng chuan pianpuitu/thiamtu inthlauhnaah hian sâp ṭawng aiin a sáng zâwk), anmahni ṭawng an ngainatzia chu turu tak a ni. Khawvêl mi tam zâwkin an hrethiam lo. Olympic infiamna in lo en chuan, ferên ṭawngin an puang phawt a, adawtah sâp ṭawngin an puang leh ṭhin tih in lo hmu ang (entirnan: Sâpram lalnu lo lawm tùr tih ang chi thil puithu deuhvah hian). Afrika ram tam taka an zirlai zirna ber ṭawng a nih mai bâkah sâp ṭawng thumal lär zual zà-a 52 vêl hi ferên ṭawng aṭanga lâk a ni a. (Hemi an chhûtna chu: I sâp ṭawng thufiahbu eng pawh, rintlâk deuh tawh phawt chu, ent. Concise Oxford Dict. te, Oxford Advanced Learner’s Dict. te, la la, khata thumal inthun za zëla 50 aia tam kha ferên ṭawng aṭanga lâk a ni an ti.

A chhan chu kan hre ṭheuh àwm e.) Hei vàng hian an ṭawng hi an hnam ro takzetah an ngái a, an roh hlë. Hei vàng tak hian sâp ṭawng, an ṭawng thlah   nia an ngaih chu thiam pawh an awlsam a (pai vè tho mah sé), mahsé an dahséng ve fahran lo, keini dahsàn ang ngawt chuan. An rama i kal chuan i mäwlmang viau va zah nachang i hre lo te a nih loh chuan an ṭawng thiam loh chu hrehawm i la ti ve khawp ang.

Sâp ṭawngin be ngawt la, an ṭawng nèn a inan vàngin an hrethiam ngawt sï lo, mipui náwlpuiin. (Keini anga an ṭawnga engmah zir theih loh em maw ti ve an ni lo va). Paris-a i kal a, an hmun hlui leh khualhíphmun deuhte i tlawh erawh chuan nangmah ang bawk a rampáwnmi i tâwkin a rinawm a, sâp ṭawngin i be thei hial mai thei. Mahsé zapanmiho hi an tam angreng a, sâp ṭawnga biak mai mai chi an ni lo :-D

 Rusiamiho ve hi? Sâp ṭawng thiam an la tlém ve lehchhawng, ferênmiho leh zermanmiho ngaihtuahin. An inchhuan vè êm êmna pakhat ka hriatreng chu, khawvêla chìanchîk hriatna (scientific knowledge) hi an ṭawnga chhiar tur a tam ber (an ṭawngin an dahṭha tam ber)! Ve tlat mai a! Ṭawng lär ni pawha mizo mi nawlpuiin kan hriat meuh loh te pawh … kha daih kha ‘sin!

An zirna ina hnam dang ṭawng an zir nasat ber chu sâp ṭawng leh ferên ṭawng a ni a (han sawi tâkah chuan, Leo Tolstoy-a War and peace kha in chhiar chuan ferên ṭawng leh rusia ṭawng a inpawlh nuaih tih in hria ang. Tün hmain ferên hùháng an túar na angreng a, an lalte pawhin ferên ṭawng hlïrin ro an lo rél tawh ṭhin a ni. Tolstoy-a khan ferênho lakah kan zalèn vè tâ e, tih entir nan, ferên ṭawng a titlém tial tial an ti, War and peace-ah khán.), mahsé mahni pianpui ṭawng an ngaihsànzia leh an ngainatzia chu namai lo tak a ni. An ram a ropui ṭhinzia chu kan hre ṭheuh va, tünah tluchhe tawh mah sé, an nêp tawh viau ve tihna a ni lo.

Ka thusawi tlip nán chuan: Inlâksâp hian tumahin min ngaisang lo va, mahni kan inbum a, kan intinêp thlàwn mai mai a ni. Sâpramah zuk kal la, i inlâksâp sâwt lohzia chu i la hre êm êm ang. Sâp ṭawng i thiam pawhin, keima pianpui ṭawng ka nei ve a, sâp ṭawng hi ka ngáisáng bîk fahran lo ti thei tùrin ṭan la ang che. I lo inlasâp a i lo inlasâpṭawngthiam vêl kha chu an ram i la thlen loh vàng mai mai. Ka hrilh dawt mai ang che. Chuvangin i ṭawng hmangaih la, eng sakhua bia pawh ni la a pawi lo. Hnam dangin i sakhua an zâwt lo vang che, i sakhua vàngin an ngaisang bawk lo vang che. I ṭawng ngaihsanawma i dah loh erawh chuan i rin phâk bâkin i la zak ang.

A tàwp nán tak tak, hre lo te in lo la awm palhin: Hnam hrang hrangte hian ram hming te hi an sawi dàn a lo danglam ṭheuh va, sâp ṭawng an hmang vè veka ngaih loh tùr. Entirnan: Zermanhovin German an inti ngai lo va, ferênhovin German tiin an mumangah pawh an va sawi ngai hek lo vang. Rusiamiho pawhin russian an inti bîk lova, anmahni ṭawngin an insawi vè mai ṭhin.

Sâp ṭawng hi international language kan ti a nih pawhin a ngaihdàn chin tâwk kan thiam a ngai. Mizote’n kan pathian anga hnam dangin an pathian vè ngawtna chhan tùr a awm lo tih hriatthiam tùr.

A duh chuan intihria, intiramfangzáu min lo ti mai mai ula. Chènchilh lova hotel vêla thleng zuai a chhuahsan leh mai tùr tán chuan ka thusawi hi a ṭangkai lo. In chènchilh dáwn erawh chuan kei aia chiang chiangin in la hre ta ve ang. Hnam dang, sâp tih loh chu, kan ngaisang lo a nih pawhin tumahin pawi an ti lo. Nangma chungcháng liau liau a ni. Nang hmarchhak hnarbawng ngaihsan kha tumahin an phût lo va, an ît hek lo. Kan tel lova kum säng tël lo khawsa tawhte hian kan ngaihdàn ang an nei ve kher lo tih tal hi hriatthiam ve tùr.

Kristian e, tian lo ve, tih vêl mai maia thil teh ṭhin keiniho tán chuan engmah tak tak hi a chiang chatuan lo vang. In vànram beisei ber lah chu zëldin thubäwl bâk va ni lo chuan…

Mahni hnam pawh hriatthiam tum lo, sahthlâk ṭhen phêt tumho tán phei chuan khawvêl hi a zím ngawih ngawih. Kan tlèm vàng ngawta nêp tùr kan ni lo. Mahni hnampui ngawih ngawih lái (pâwi) leh Khiangte adt. te pawh hnamdang húanga dah tum phêt, inla-Pathian-hre hlur, biak-ina ṭawngṭai duah leh hluah ringawt hi nih reng loh tur.

Mahni aia miin thil an lo hriat palh pawhin inlahria e, khaw e ti mai lovin hriat belh nana hman mai hi a finthlâk. A duh chuan inlahria, inlafangthui e khaw e tih leh thu fahrah dangte kha lo sawi vêl mai mai rawh u.

Ka lawm e

Similar Posts:

• Ngaihtuahna ṭawng (Mind language)
• Hnamte chanchin – 1
• Thunäwi
• Hnamte chanchin – 2
• Lunglèn

Recent Posts:

• Lumettu Nen(Sunday pual)
• Tu nge/Eng nge?
• KAN HLIAM CHHAR KHA AW!!!
• January 2013, Mizo(ram) Diary
• EIZAWNNA

This entry was posted on Thursday, August 16th, 2012 at 5:00 pm and is filed under Education, Mizo Society & Culture. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.