Nuclear Energy: Malsawmna nge Anchhia?

September 26th, 2012 12:00 pm by Ignatia (33-115 AD)

Nuclear Energy chu enge?

Thil engkim siamtu hi atom a ni tih kan hre theuh awm e. Chu atom chu electron, proton leh neutron belbawmin a siam leh a. Saihlum mum ang hian atom chu han suangtuah ta ila. A chhung laiah tak chuan proton leh neutron te chu te lutukin a inhlawmkhawm leh a, chu chu kan khawvelin (earth) ni (sun) a hel ang hian electron hian a helkual ta thin a ni. Proton leh neutron inhlawmkhawmin a siam chu nuclues tiin am hming an vuah a. Chumi awmzia chu electron chuan nucleus chu a hel thin tihna a nih chu. Chu nucleus chu Saihlum mum anga ngaih leh tur a ni. Mahse nuclues hi atom nena khaikhin chuan a te khawp mai . Entirna mawlmang tak pe chin teh ang: Nuclues chu baskeket ball tiat ni ta sela atom lenzawng chu a lai hawlhtlangin Km 60 chuang a ni daih dawn a ni. Thil mum tereuh te – nuclues chhungah chuan khawvela tha chak ber  – nuclear energy an tih chu Pathianin a dah a ni.

A nihna takah chuan keimahni taksa pawh hi atom siam vek a ni a mahse keimahni min siamtu atom chhunga proton leh neutron te hi chu an awm nghet (stable) em avangin tha chak tak – nuclear energy hi a lang chhuak lo mai chauh zawk a ni. Mihring taksaah hian iron, cobalt, copper, zinc, iodine, magnesium, sodium, calcium, nitrogen, oxygen, sulphur, chlorine, nickel, chromium, ldt.,  a awm a. Mahse vanneihthlak takin a chunga kan tarlan nucleus-te khian painhmang nghet tak (stable) an nei a , nuclear tha chakna an pe chhuak ngai lo a ni. Chutih lai chuan uranium, thorium, leh a dangahte  chuan nuclues chhung pianghmang hi a nget lo tak (unstable) a nei thung a . Chuvang chuan thazung chak tak – nuclear energy an pe chhuak thei ta thin a ni. Chu tha chak tak mai chu mithiam te’n mihring tana tangkai thei turin Nuclear power plant hmangin an sawngbawl leh ta a. Nclear Energy hmangin electric current (power supply) an siam chhuak ta a ni. Chu mai chu a la ni lo –  ram venhim nan leh ramdang run nan an hmang bawk a. India pawhin kum 1998 khan Pokhran thlalerah a nuclear bomb neih chu a lo enchhin tawh a nih kha.

Enge a thatna?

Thahrui a ngah bik: A chunga kan tarlan tawng angin uranium hian nuclear energy a pe chhuak thei kan tih tawh kha. Uranium Kg khatin thahrui a pekchhuah zat leh Lungalhthei Kg maktadua 2.7  pek chhuah theih zat nen a inhen a ni. Chumi awmzia chu Uranium tlemte-in thahrui tamtak kan nei thei dawn tihna a nih chu. Hemi avang hian a sawngbawl vel pawh a nawm phah deuh dawn tihna  a ni. A hlawk hle bawk.

Khawlum zel tur a veng: Kan awmna Lei (Earth) lum chak lutuk (Global warming) hi kan hre theuh turah ka ngai a. Hemi hi a chhan chu greenhouse effect vang a ni. Chu greenhouse effect thlentu chu greenhouse gas an ti a. Carbon dioxde, methane, tuihu (water vapour), ldt., hi a lar zual deuh a ni mai awm e. Chumi awmzia chu carbon dioxide hian Ni atanga lumna (heat) lo kal kha kan khawvel pawna chhuak lo turin a dang ta zel a ni. Lumna hi kan damkhawchhuah  nan kan mamawh a. Mahse tunah tak hian duh aiin a lum ta mah mah a. Tih hniam a ngai leh tawh zawk a ni. Chumi tihniam tur chuan greenhouse gas tih tlem a ngai ve leh ta thung a ni.

Lungalhthei, Petrol, Diesel, Khawnvartui, Thing, ldt., I hal apiang hian Carbon dioxide thahnem tak boruakah a leng chho ta thin a. Chu chuan khawlum a lo siam chhuak ta thin a ni. Motor I khalh a ni emaw Buhherkhawlah buh I her a ni emaw Thing I hal a ni emaw heng thil I tih apiang hian khawlum I tisang zel tihna a lo nih chu. Tin, India rama Electic Power kan neih zawng zawng hi 100 ni ta sela 64.2 chu Lungalhthei leh Diesel hmanga kan neih vek a ni (DAE, GOI, Electricty in India report). Chumi awmzia chu I in chhunga electric bulb pakhat I tihen khan khawlum chak zel tur I pui tihna a ni, a chhan chu bulb ti-eng turin carbon dioxide tamtak pekchhuah a ni miau a. Chuvang chuan power supply hi kan mamwhnaah chauh renchem takin kan hman thiam a tul thin a ni.

Ka sawi ta duah mai. Ka sawi tumah tak ka’n lut tawh ang e. A chunga ka sawi tak – greenhouse gas ang chi khi nuclear energy hian a pe chhuak ve lo. Chumi awmzia chu uranium atanga nuclear energy kan siam hian carbon dioxide tih vel a tel ve lo tihna a nih chu. Mahse Car emaw Bike emaw kan khalh chuan a chhuak chur chur si a ni. Sawi tak angin India ram mai ni lo khawvel pum huapa Power Supply kan hmuhna hian greenhouse gas thahnem tak a pekchhuah avangin pe chhuak ve miah lo – nuclear power hian thianghlim takin hna tha tam tak a thawk  thei zawk dawn a ni.

Coal, Diesel, Petrol, ldt., hi a zo thuai dawn: Coal, Petrol, Diesel, ldt., hi tun atanga kum 75 velah kan hmang ral vek dawn niin mi thiam te’n an chhut. Nuclear energy pe chhuak thei – uranium leh thorium te hi chu kan khawvelah hian a la tam em em a. An zo rih mai dawn lo. Chuvang chuan Nulcear tha chakna hman hian khawvela mihring chengte a tithlamuang thei dawn  a ni.

 

A thatlohna? 

Hriselna a tan a hlauhawm: Nuclear zungzam (radiation) hian kan taksaa hlo (chemical) pawimawh tak tak a tichhe thei a.  DNA, RNA leh kan taksa chhunga protein hnathawh kaihruaitute hnathawk thei lo turin a siam thei a ni. Natna hlauhawm tak cancer vei  a awl thin. Mizoramah pawh hi cancer kan vei tam chhan hi radiation tha lo kan ramah a tam a nih rinna a awm a. Chumi avang chuan Department of Atomic Energy Agency, GOI lam atangin project lian tham tak – Backgroud radiation tam lam tehna kan hmu hlauh mai a. Tunah hian research scholar pahnihtin an  bei mek a ni, Dr B Zoliana hnuaiah. Tuna a lan dan chuan background radiation awm tam zat hi a sang lo viau a ni awm e. Cancer kan vei chhan chu kan ei leh in, zuk leh hmuam fimkhur loh luat a nih an ring ta ber a ni. Taksa tana a hlauhawm avang hian Meghalaya state chuan an rama Unranium laihchhuah an la remti lo reng a ni, kumtin deuhthaw an la buai.

Nuclear waste (bawlhlawh) paihna lama harsatna: A hlauhawm tih chu kan pawm tlang vek ang a. Mahse mak deuh mai chu uranium emaw thorium emaw te hian kum maktaduai tam tak chhung anmahni-a awm zungzam chak tak (radiation) kha an la pe chhuak thei tlat a ni. Chumi awmzia chu Nuclear energy siam nana kan hman duh tawh lohte khan zungzam tha lo tak an pe chhuak reng tihna a nih chu. Chumi avang chuan duhna lai apiangah paih theih a ni lo. A chhan chu he zungzam (radiation) hian tawntlang (penetrate) theih loh a lo nei vak lo. Lei hnuai thuk takah phum ringawt mah ila a la hlauhawm tho dawn tihna a nih chu. Mizotawngin Suan (Lead) kan tih mai hi a tawntlang (penetrate) mawh deuh a. Chuvang chuan Suan hmangin chhah takin an tuam (seal) thin a, lei hnuaiah leh vur ramahte an phum tlangpui thin. Mahse hei hi a him lutuk bik miah lova a chhan chu kum engemaw zat hnuah zungzam kha a lo chhuak leh thei a ni. A nih loh paw’n lirhnging emaw tlangkang emaw avangin nuclear bawlhhlawh kan paih kha mihring tana hlauhawm turin a lo chhuak leh thei bawk.

Rikrum (accident) thilah a hlauhawm:  Khavelah hian Tlangkang te, Lingnghing te, Tsumani te, ldt., hi kan hmachhawn reng dawn a. Chung chuan Nuclear power siamna kha a tichhe thei tlat a ni. A tihchhiat chuan zungzam tha lo tak – mihring tana hlauhawm em em mai kha a pe chhuak dawn. Tunhnai lawk, kum 2011 khan Japan rama Fukushima Nuclear Power Plant Reactor chu Tsumani avangin a chhia a. Ram tan harsatna lian tak a siam a ni.

Khawvel pum huapa Nuclear Reactor accident langsar zual deuh chu – Mile Island (1979, USA), Chernobyl (1986, USSR), Jaslovské Bohunice (1976, Czechoslovakia), ldt. Chernobyl accident avang hian a tirah mihring 56 vel an thi nghal a. A dang zawngah hi chuan mi 10 an thi kai lo vek a ni. Mahse a nghawng chu na tak a ni thung. Accident thlen tawhna reng rengah hian cancer, piangsual leh natna mak tak tak a tam em em thin.

Nulcear Power Plant sawngbawlna hian greenhouse gas a pe chhuak nasa: Nuclear thahrui hian greenhouse gas kan tih ang chi ho khi a pe tel hauh lo a. Amaherawh chu nuclear chakna nei tura uranium an sawngbawlna: lei atanga laihchhuah (mining), thliar hran (milling) , transport, thazung pe tam thei tura bautsaihna(fuel fabrication, enrichment), power plant siam (reactor construction) , bawlhhlawh enkawl leh paih (decommissioning, waste management) hian hmanraw dang a hmang nasa hle a. An  hmanrua (motor, crane, ltd,.) hman chuan lungalhthei, diesel, ldt., a lo hmang ve leh a. Chumi chuan greenhouse gas tamtak a pe chhuak ta thin a ni.

Kum 2008 khan Environment lama mithiam Benjamin K Sovakool chuan Nuclear Power Plant lamin environment a tihchhiat nasat dan leh sik leh sa a tihdanglam dan a zir chiam mai a. Chuta a hmuhchhuah chu tui (water), ni sa (solar) leh thli (wind)  hmanga thachakna (energy) siam hi nuclear power siam aiin hautak viauin lang mah se a let 5 daihin a thlanawm zawk a ti a ni. Chumi awmzia chu sawngbawlna lamah tha leh zung an hmang nasa a, chumi chuan environment a tichhia a mai ni lova khawvel sik leh sa tidanglamtu greenhouse gas  a pe chhuak nasa tihn a a nih chu.

Ralthuam atan hman a ni tlat mai(Nuclear Proliferation): Einstein-an kum 1939 chho vela an President FD Roosevelt-a Nuclear Bomb siam tura lehkha a thawn khan USA chuan ‘Uranium Committee’ a din nghal a. Mahse US Sorkar khan a tirah chuan a ngaihven tha lo hle mai. Sum hman tur zat pawh $6,000 chauh a ni. Mahse Pearl Harbor bomb a nih hma December 6, 1941 khan Atom Bomb siam turin Manhattan Project chu US Army Corps of Engineers ami Major General Leslie Groves-a kaihhruaina hnuaiah tan a ni ta.  Chu an Bomb siam chuan Indopui pahnihna  titawp ta hial a nih kha. He mi hian kar lovah thil tha lo tak a hring chhuak ta a. Ram dangin hetiang rathuam hi an nei ve ta sup sup mai.

Einstein-a hian a nun khawngah inchhirna tur tamtak a nei ve a. A nupui hmasa ber nen an inneih tak tak hmain fanu pakhat an nei a. Mahse tun thleng hian an fanu chu a thi nge a la dam, tu leh fa a nei nge nei lo tih tuman an hre lo. Rin dan chuan Einstein-a khan midang a enkawl tir (adopt) a nih an ring.  Chuan a nupui hmasa ber, Mileva Maric chu a neih lai rengin Elsa Lowenthal a ngaihzawn san a. Elsa nen hian an inchhung hnai hle a. Einstein-a nu leh Elsa nu hi unau an ni a, tin an pate ve ve pa hi unau (first cousin) an ni bawk. Kum 1919 phei kha chuan an inthen hial a ni.

Elsa nen chuan an innei nghal mai a mahse ani a neih lai pawh hian a thianpa unau fanu Betty Neumann-i a ngaihzawn san leh daih mai. Physics khawvela thawhhlawk em em tu hi a kuthnu miin an zirin an zah leh zual em em thin. A thluak that zia leh turu bik zia hi a thil ngaihtuahchhuah zir hian a chiang leh zual. Mahse nupui laka rinawmna chungchangah erawh a turu lo hle mai. Inchhir chang tamtak a nei ve thin a ni awm e. Mahse Atom Bomb lo awm theihna tura hma la tu a nihna avanga a inchhirna chu a hmangaihtu hmangaih let thiam lo a nih thinna avanga inchhirna aiin  a tam fe zawk a ni awm asin. Chu bakah Theory of relativity a ngaihtuahchhuah kha Atom bomb (nulcear energy) siamchhuah nana formula pawimawh tawpkhawk a ni tlat bawk. Kum 1938-ah Nazi ho khan Uranium atom kha an phel thei ta si a. Atom bomb kha an siam a ring tlat a ni. FD Roosevelt-a lehkha a thawn kha pawi a ti bang thei lo a, a inchhir em em a ni.

America lamin Atom bomb an siam khan khawvel pum huapa harsatna chinfel ngai a siam nasa hle a. Nuclear ralthuam darh zel tur venna (Non-Proliferation Treaty) hial a lo piang a. Innghirnghona tha lo tak mai a chawk chhuak ta zut mai a ni. Heng ralthuam hlauhawm tak mai hi mi firfiak kan tih ho – pawisak nei miah lote kutah a awm palh a hlauhawm leh zual em em a ni. A nihna takah chuan Muslim ramte phei chuan an neih ve an hlau ngawih ngawih a ni. Tun hnaiah ram awm tha duh lo tak – North Korea leh Iran lamin nuclear ralthuam neih an tum mek a, ram hrang hranga hotute lu a tihai viau a nih hi maw.

Ngaihdan han siam teh le…

Ka thuziak thupui hi a lar hle a. Sawi nuam tak pawh a ni thin. Nuclear thazung pawimawhna hre pha chang chang te, Scientist turu tak tak te leh hruaitu lar tak tak te’n an sawi ho fo thin. Engkim mai hian thatna leh thatlohna an nei vek a. Entirnan: Chawhmeh channa chemte pawh hi a tangkai khawp mai. Choka lamah zai tur a awm hlek chuan kan hmang a, a tellovin kan  awm thei lo a ni e. Mahse tu emawin a thin hnun vih nan a hman vaih chuan tisa thihna piah lamah chatuana boralna a chang mai dawn  a ni. Chu Chemte chu tihpalh thil avang emaw lungawihlohna emaw avangin a chhe zawngin miin a hmang thei a ni tih hre khiau ila a tha awm e. Mihring hi chhia leh tha hria kan ni. Kan rui emaw kan thinrim viau emaw hian chhia leh tha hre lo angin kan awm thei. Chutianga kan awm chuan ramsa nen kan inang chiah tihna a ni mai. Nangmah ngeiin ‘Nuclear Energy hi anchhia nge a nih malsawmna’ tih chu lo chhang rawh le.

PS: Scientific Article a ni lova. Mipui nawlpui (lay man) tana hriatthiam theih tura ziak a ni.

Similar Posts:

Recent Posts:

44 Responses to “Nuclear Energy: Malsawmna nge Anchhia?”

  1. 1
    Awmtea Khiangte Says:

    Tha hle mai

    Report this comment

  2. 2
    buh-duha Says:

    Chhiar manhla tak a va’n ni em!
    A ziaktu ngalfimin dam mawlh rawh se (Y)

    Report this comment

  3. 3
    chhangte_ll Says:

    A nihna takah chuan keimahni taksa pawh hi atom siam vek a ni a mahse keimahni min siamtu atom chhunga proton leh neutron te hi chu an awm nghet (stable) em avangin tha chak tak – nuclear energy hi a lang chhuak lo mai chauh zawk a ni.

    Mi derthawng deuhte chu Hniukliar Bawm anga puakdarh thei mai an nih ka lo ring ru thin renga (H)

    Report this comment

  4. 4
    Sangpuiipa Says:

    Bengvar thlak lutuk. (Y) Rawn ziak zel teh. Nuclear bomb ka lo ni reng tih ka in hrechhuak ta. :-P

    Report this comment

  5. 5
    Chhuaklinga Says:

    Ka chhiar thuak a, hman veng vawngah ka chhiar tha leh ang. High School velah khan peih lo chung chung khan kan zir sil liam luam a, hei chu ka hriatthiam zawng tak a nih hi. (Y)

    Report this comment

  6. 6
    drake Says:

    thil engkim siamtu chu Pathian zawk a lawm: sawi tu @Chemtatrawta :-D ;-)

    Report this comment

  7. 7
    Chemtatrawta Says:

    Good post. (Y)

    Alternative dang han en hian Nuclear energy chu ka la sapawt reng mai. Thorium energy kan hmang thei tep tawh a, India pawh kan la kang awk mai ang.

    Report this comment

  8. 8
    Chemtatrawta Says:

    Drake, min rawn mensawn sex suh.. :-)

    Report this comment

  9. 9
    donald Says:

    A va ngaihnawmin a va bengvarthlak tehlul em (Y) (Y)

    A ziaktupa-in a sawifiah thiam bawk si. Subject harsa tak hetianga simple leh fiah taka sawi thiam hi mithiam zingah pawh hian an tam lo khawp mai – posttupa hi miropui a ni.

    Hetiang lam hi ka lo beiseina a rei tawh tehlul nen, duh aia a rawn che tlai erawh hi chu ka vui ve nuah nuah.

    A zawhna erawh hi chu chhan harsa tak niin ka hria. Heti zawng hian sawi teh ang: Pathian remruat leh thilsiam hi tha lo engmah awmin ka ring lo, mahse engkim tan hunbi ruat erawh a awm ang hian heng thil hi tunhun atan hian a la ni lo em niang aw ka ti..!! Universe/galactic exploration, mihring te’n kan neih theih tak tak hun leh nuclear energy duh ang taka kan hman theih hun tur hi chu radiation-in a tihbuai phak loh ‘tihdanglam’ taksa kan chan hun anih ka ring ve deuh ngawt.

    Zawhna pakhat ka neih chu, Uranium leh thorium te hi laichhuah an nih hma (leichhunga an awm lai) leh nuclear waste an nih hnuah an hlauhawm dan hi eng nge a danglamna tih hi a ni.

    Report this comment

  10. 10
    Dr Mahminga Sailo Says:

    A bengvarthlak teh e… (Y)

    Report this comment

  11. 11
    Sihtea Says:

    Misual zingah he ti ang lam hre mi kan neih man ah, maipawl ka pu leh ta
    I thu rawn ziah ang chi hi, Meithallawn chanchinbu ah ka chhiar tawh tlat.
    Kha kha, nang ma ziah tho a ni lo maw?
    I thu rawn tlip na khi, ka ngaih dan ding lai a ni e.

    Report this comment

  12. 12
    Amah Charice_mizo Says:

    Nakinah uluk tawkin ka lo chhiar ang… :-)

    Report this comment

  13. 13
    drake Says:

    Ignatia UFO hi an awm i ring em, ti daih teh ang..

    Report this comment

  14. 14
    evergreen Says:

    A va bengvarthlak ve le. (Y)

    Nangmah ang hi a lawm kan mamawh chu, mimawl ber pawna an hriat fiah theih tura kan thiana/hriatna sawifiah thiam hi.
    Medical doctor, nurse, agriculture, veterinary, Pure sciences etc. lam thiamte hian kan thiamna hi mimawl berte pawna an hriatfiah theih turin kan sawi thiam tlat thin lova, sap tawng nen kan sawi pawlh nuai a, an hrefiah tak tak lo. Chutak chu kan zir a ngai niin ka hre ve thin.
    Ka han OT zauh nih khi remchangah. (H)

    Report this comment

  15. 15
    doc_lib Says:

    Thil reng reng hian thatna leh that lohna a nei vek a. A hmangtu a zir hian thil tha leh tha lo ah an chhuak mai ani.

    Report this comment

  16. 16
    Kosmovision Says:

    Keini ang neuclear lam la hrethiam lo tan chuan dark side lam atanga thil thlir pawh kan dem awm love. A thatna aimaha a that lohna lam thlir thin a awl khawp mai. A pawimawh berah chuan ‘Cultural Disarmament’ hi kan neih a tul ka ti. Rilru indona, innghirnghona, adt. pawh a reh anga chutah chuan ‘New Innocence’ a piang anga, no more neuclear tih te pawn slogan ah kan nei thei mai thei a nia. Social scientist te angin ka han share ve mai mai..hehee

    Report this comment

  17. 17
    chhingdailova Says:

    Ignatia….i ziak tha e. Chanchinbu lamah te hetiang lam hi rawn ziak thin rawh. Kei pawh hmanni chu Kudankulam chungchang ziah pah khan india nuclear leha behbawm chu Vangalni ah ka thai lan ve hram kha…. rawn ziak ve rawh…

    Report this comment

  18. 18
    aduhi Says:

    Post tha lutuk. Mithiam ten hetia hriatthiam awl deuha in han ziak hi a ngaihnawm bik.

    Report this comment

  19. 19
    evergreen Says:

    @chhingdailova,
    “Kudankulam chungchang..” nangmah a ni maw lo ni zu reng a!

    Rawn ti zel teh u (Y)

    Report this comment

  20. 20
    H.Vangchhia Says:

    Nuclear lam zir ka ni lo va, lehkhabu leh internet vel a ziak ka hmuh zeuh zseuh bak hriat ka nei lo hle, chuvangin eng vak ka sawi lovang. Mahse, ka hriatthiam dan chinah chuan, thil ṭangkai tak a ni thei vek a (hmanna lam chu thuhran), a nilo lam a hman a hlauhawm tak ni thei a ni thung.

    Khawvel mihringten kan nitin nun a kan mamawh tam zawkte hi tihsual a hlauhawm tak (down side nei) nithei an ni deuh vek mai awm e. Mahse, mithiamte chuan, “Kan pi leh pute hun ai khan tunlaiah hian kan him viau zawk,” an ti thung. A chhan pawh kan hmanraw neihte chetsual palh (accident), tun hma aiin a awm har tawh zawk vang a ni awm e.
    https://www.about-the-web.com/s.....fety.shtml

    Many critics consider it a curse and argue that nuclear power could be a very dangerous source of energy which has a very limited fuel supply compared to renewable energy. Critics also note that the difficulty with storing radioactive waste, the possibility of radioactive contamination or sabotage and nuclear proliferation are enough reasons not to use nuclear energy.

    However, advocates of nuclear power say it is a blessing and believe that with the technology in new reactors, risks are actually small. Advocates also claim that the use of nuclear power is safer compared to power plants which use different power. Additionally, nuclear power offers a clean energy source which liberates us from our dependence on fossil fuel.
    https://www.helium.com/items/21.....a-blessing

    Report this comment

  21. 21
    Sihtea Says:

    U F O chhui zau na lam te pawh, rawn post leh nge nge teh.
    Tuna i rawn tih ang hian, kei ni ang tan pawh a, hriat thiam awl sam si in.
    I rawn sawi fiah thiam khawp mai. Tui hal dang ro dang char lai a,
    tui sik vawt raih mai in ang kan ni hial kan ni hial a lawm le.

    Report this comment

  22. 22
    evergreen Says:

    #21 (Y)
    I comment tawp lam khi a nalh lutuk, senlai nau ang ka nui hawk hawk mai :-D:-D

    Report this comment

  23. 23
    nell_maiden Says:

    Ziah thiam hle mai. A ngaihnawm bawk. Nia i sawi ang khian scientific literature nilovin layman tan a hriatfiah awlsam tur tih chu i ziak nachungin, pakhat te lek kan sawisel tho ange. Electron in nucleus a hel kual dan hi planets ten ni an hel kual dan nena i tehkhin lai te chauh khi a fuhlo ka ti deuh. Rutherford leh Bohr’s Model hi chu debunk a ni tawh; Uncertainty principle in a sawi ang deuhin electron awmna lai hi a hriat theih mailoh, a probability chauh a hriat theih. An orbital pawh hi circular chauh nilovin dumbbell shape te leh adt a ni duah..

    Chuan Nuclear fission hi chu ni e, radiation zungzam hlauhawm a tam avangin a hlauhawm, a bikin leukemia (thisen cancer) a siam nasa, mahse nuclear fusion zawk (Hydrogen bomb) hi thahrui ngah zawk lehnghal, radiation ekchhia engmah nei bawk silo a ni. Amaherawhchu, a tangkaia hman dan kan la thiam rih silo a ni. Hemi chungchang hi rawn ziak leh teh a.

    Good post (Y)

    Report this comment

  24. 24
    Soberboy Says:

    misual ah hian thil ka va chhiar chhuak khat ta ve, hei zet chu ka chhiar chhuak dap mai a va tha teh lul em (Y)

    Report this comment

  25. 25
    hnarliana Says:

    ava ngaihnawm chungchuang ve…

    Report this comment

  26. 26
    Ignatia (33-115 AD) Says:

    Comment a decent hlawm hle mai! A ngaihnawm bawk!

    Pu Donald: Ka post kher i lo comment a, ka lawm hle mai!

    I zawhna khi ka’n lo chhang dawn chhin ang che. Unranium leh Thorium kan tihho hi anawmna hmun pangngai (natural place) a an awm lai hian radiation hlauhawm an pe chhuak ngai lo a. A nihna takah chuan Nuclear energy pawh hi kan sawi tak nulcues khi nuetron-in a sut keuh hnu-ah chauh lo chhuak thei a ni. Chuan Nuclear energy chu unranium 235(a rhzawng 235 emaw 238) atangin kan nei ta a mahse he unranium hi element dangah a kehphel ta thung a chung chu an hlauhawm ta thin a ni, a chhan chu radiation hlauhawm an pe chhuak ta thin a. Ka sawifiah em aw…hriatthiam harsa zawngin ka sawi ang tih ka hlau hle mai.

    Tin, nuclear fuel atana an hman Uranium, duhtawh loh ang chi- paih tur ho kha hlauhawm a ni hrim hrim bawk. A nihna takah chuan kan khawih buai avangin hlauhawm a lo chhuak teuh tihna a ni. Tha chak tak pe chhuak thei a ni tawh lova mahse nuclear zungzam hlauh awm – desintegration hmangin an pe chhuak ta a ni. A chian loh chuan tlema scientific term telh deuhin kan sawi tha leh dawn nia.

    Chhingte: I va ziak tha ve! Khawvela nuclear power plant lian ber – Jaitapur Nuclear Power Plant kha keipaw’n case study ka siam alawm. Hetiang thuziak hi chu Vanglaini lo lamah ka tichhuak zel mai. Han ziak zel rawh.

    Pu Drake: UFO lam hi ka tui vak lo deuh a. Duh aiin a Pseudoscience deuh hlek ka ti a.

    Pu Sihte: I comment hi chhiar a va nuam thin tak em! A tul chuan kan la ziak ang chu.

    Pu Nel_maiden: I comment tha hle mai. (Y)

    Nia, ka sawi ang khian lay man hriatthiam tura ziak ka ni a. Ka fimkhur khawp mai. Mahse pawimawh deuh pakhat kan hriatreng tur chu eng theory mah hi kan hnualsuat ringawt thei lo.

    Atomic theory pawh hi JJ Thomsoma khan model mak lutukin a lo tan a. A dik lo hle mai! Mahse kan zirlo ringawt thei lo a chhan chu kha khan thil hrilhfiah theih a nei tlat. Chutiang bawkin Rutherfold leh Neil Bohr’s Atomic theory pawh hi quantum mechanics zir tak tak hma chuan hman a ni. Sodium leh Chlorine inbelhbawm dan pawh hi a chunga ka sawi theory hmang khian a hrilhfiah thei ber. Tin, pawl sangah pawh tuna ka sawi angin classical picture hman a ngaih chang a tam khawp mai. Chumi awmzia chu CLASSICAL ANALOGUE kan pek fo a ngai thin. Helaia s, p, d, etc shell vel hmanga sawifiah chu a tih chi hauh lovang.

    Fussion lam pawh a tul chuan kan ziak zel ang chu. Mahse rin ang ngawt a ni lo mai thei. A chhan chu laboratory-ah nulclear fussion hi kan la nei thei tlat lo.

    Report this comment

  27. 27
    sheldon Says:

    Post turu tak ani (Y)

    Report this comment

  28. 28
    donald Says:

    Ignatia, a chiang lutuk e (Y) Thil i sawifiah thiam em em mai hi a ropui a ni. Chhan tam tak a awm ngei anga, keia hmuh ve dan chuan i thil sawifiah thiam em em nachhan hi chu i thil sawi hi nangmah hian i hriatfiah/chian em thin vang ni berin ka hria.

    Nuclear waste pawh hi engtin tin emaw cheibawla, hman tangkai dan te a awm thei lo maw..? Rawn hmuhchhuah han tum teh :-)

    Report this comment

  29. 29
    donald Says:

    Q pakhat leh chiah :-P

    Suan (Lead) hi radiation hian a tawntlang (penetrate) mawh deuh thu kha i sawi a, rangkachak (gold) hi eng nge a an ve aw ? (@)

    Report this comment

  30. 30
    nell_maiden Says:

    Nia, lab ah hian nuclear fission hi practically a perform a la theihloh. Mahse Sci fiction thenkhat ah hian a thleng nual tawh a(hehehe).
    Pakhat lek Spiderman – 2 a Doc Ock a khan entin nge tritium fusion kha a kalpui le?? (film mai mah nise scientific backgrnd hi chu a awm ve tho thin sia.. scientific error chu awm thei tho bawk a)

    Report this comment

  31. 31
    drake Says:

    Uranium 238 hi chu a radioactive substance Half-life t1/2 pawh hi 4.5billion yrs maw le, pui khawp mai

    Report this comment

  32. 32
    ninja Says:

    Nuclear waste chu hnahthial hnahin fun ila, thenawmte huanah paih thek mai ila :-D

    Report this comment

  33. 33
    H.Vangchhia Says:

    Chuvangin, lrp te hovin tui an phel (splitting oxygen& hydrogen) kha tlawm takin han ti thei vat sela, a tha mai ang a :) Tui phalna man to lutuk vang a hetia nuclear plant siam ta vak vak pawh hi an ni maithei asin hairehai :-) (B)

    https://www.guardian.co.uk/envi.....ncy.energy

    Report this comment

  34. 34
    drake Says:

    #32 nih loh leh ninja in thlawh bopui mai se :-D

    Report this comment

  35. 35
    Sartorius Says:

    Nuclear energy electric siamna atana hman hi chu ka support zawng tak a ni,, ram economy her danglam lawp khawpa hman theih a ni, entirnan: france te pawh khuan an ram electricity 78.8% vel lai khu nuclear atanga an hmuh a ni tlat,..

    Report this comment

  36. 36
    Ignatia (33-115 AD) Says:

    Pu Donald: Duh aiin ka sawifiah lovin ka inhre tlat. A chhan lai tak khi ka sawi lang duh ta lova. Ka sawi lan chuan thil tamtak sawi a ngai dawn a, mi hmaizah a na duh em mai ka’n ti deuh mawle.

    Chuan i zawhna pawh khi hrilhfiah turin thin tam tak sawi a ngai ta a. A chang chuan Science hi Pathian thu leh a nihphung kan ring tawp ang hian PAWM chang a ngaih lai a tam thin khawp mai. Ka sawi tum awmzia chu – hriatthiam lemloh pawhin ‘A lo ni maw’ tia pawm thlap hi a ngai thin. Thu-a hrilhfiah theih loh mahse mathematics lamin a sawifiah theih hi a tam em em mai bawk a, bauithlak fu thin…

    Nuclear radiation kan tih hi pathum a awm a. CHungte chu alpha particle ( hei hi nuetron pahnih leh proton pahnih belhbawmin a siam a ni), beta rays (electron emaw posistron emaw a ni) leh gamma rays (hei hi chu ni zung – eng ang a ni) an ni a. Metal leh tal lem lo engpawh hian alpha leh beta khi chu rihzawng nei an nih avangin an dang thei mai zel a. Mahse gamma rays ber khi a harsa thin ta a ni. Hei hi a hlauhawm ber pawh a ni a. A chhan chu thil nih phung siamremmsa khawihbuai (ionise) theihna an nei sang hle a. Tin, gamma rays hi eng anga kal mahse wavelength tawi em em kha a ni. Wavelength a tawi chuan energy a ngah thin a ni.

    Ozone pawp avanga kan hlauh em em ultra violet rays hi kan hriat theuh ka ring a. CHumi nena inang mahse chakna ngah zawk lutuk a ni. X rays nen pawh hian a inang reng a ni (mahse enrgy ngah zawk), aaa radio waves te pawh mahse radio waves chu an wavelength kha a sei em avangin energy an nei tlem ta thung a hlauhawm lem loh.

    Chuan metal hian gamma rays chu a lo dang ta thin a. Metalah rau rau pawh atom rihzawng ngah apiang hian an dang thei bik a. Gold aiin Lead hian atom rihzawng a ngah a. A dan dan pawh hi gamma tha chakna kha electronin a lo hmang ta keuh thin a. A nih loh pawhin gamma rays chu nuclues kan tih khi su tlang thei lova a let leh mai zawk a ni..chutiang vel chuan. Ka sawi dan hi a qualitative hle mai.

    Report this comment

  37. 37
    donald Says:

    Ignatia, va’n ngaihnawm miah miah em (Y) chukchu technology te pawh remchangah min la hlui ang chu :-D

    Report this comment

  38. 38
    Ignatia (33-115 AD) Says:

    Patling nih hi chuan a buai theih lutuk a. Ka post pawh ka vil hman meuh lo. Min hrethiam a ni ang chu.

    Pu Drake ka lo inrawlh lawk teh ang: Half life hi naupang zirlai ngei pawhin an ngaihpawl fo thin a. A nihna takah chuan half life hi a dam rei zawng hun chanve ni lovin radioactive substance khan alpha, beta, gamma a pakchhuah avangin a danglam zel a, a danglamna-a chanve a nih khan half life an ti thin a ni. Half life hnuah pawh half life aia rei fe an la active tlang pui thin.

    Post inhlut a lawmawm hle mai. Pu Hva comment pawh tha e. Allround dikatk a ni.

    Report this comment

  39. 39
    Ignatia (33-115 AD) Says:

    Pu Donald, ka post i hlut a ka lawm e. Nakinah a aia thuk zawkin kan la sawiho ang chu…tunah chuan kan thupui nen a inmil lo deuh em mai.

    Chukchu technology lam chu ropui taka siam tih lo champion pui tu – Pu Buhduha hian lo post sela a ngaihnawm leh viau ang.

    Report this comment

  40. 40
    vakul Says:

    naktukah ngun tawkin ka zir ang…nu berin min hauh hmain mut a tul. ignatia post hi a chhe thei lo.

    Report this comment

  41. 41
    sillyBoy Says:

    Thil hi kan va han inhriat tam hleih thei em!

    Ignatia (33-115 AD) hi Mizo pa Nuclear Scientist, USA a awm an tih kha a ni em?

    Report this comment

  42. 42
    Ignatia (33-115 AD) Says:

    Pu SillyBoy: Hriat tam hleih love a. Kan hriat zawng a inang lo mai zawk alawm.

    USA-a awm Nuclear thiam kha tunah Mizoram University-ah a thawk mek e. Naupangin an fak khawp mai. Kei chu Isua vana lawn hnu-a Bishop martar hmasa ber, Antiokei khua ami Ignatius-a (Ignatia, mizotawngin) kha ka ni e. :)

    Report this comment

  43. 43
    evergreen Says:

    He post zet chu Nuclear bomb ni lovin nuclear knowlegde i rawn thlak a ni ringawt!

    KZP!

    Report this comment

  44. 44
    PKfanai Says:

    A bengvarthlak tham hle mai. Sciemtist lo tur tih takah, class 6,7 vela kan zir, Atom chu thil te lutuk mit lawnga hmuh tham mang loh niin an sawi si; chumi chhungah chuan Proton leh neutrön inhlawm khawmin a siam neuclues kha electron in a hel pep pep han tih kha a har tawh lutuk a…lrpa te ho nen in la phelsawm ngial thei awm si a, Kei ka tan hian, Trinitry tluk dawn laia hriat thiam har a ni. Lang tham leh tangkai tham law lawin han bei hlawm teh u. (Y)

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.