Chênna ngai loh ram fan thu

September 27th, 2008 2:02 am by ramhmangaiha

Chênna ngai loh ram fan thu – Lalnghinglova Hmar (Tete-a)

Chenna ngai loh
South East Asia Editor’s Retreat hmangin Kathmandu lam

Katmandu tih lêmah, kan inhmukhawmna hmun tak hi chu Nagarkot a ni. Katmandu atangin darkar khat leh a chanve kal a ni a, a sang zawng chu Phawngpui tlang nen a inchen deuhthaw a, tlang chhip thengthaw nuam em em, Mount Everest pawh a lan theihna hmunah min dah a, hriat loh thil kan khel a, kan hriat ve chhun chhunte kan sawi bawk a.

Kan chhuak e…
Lengpui Airport panin kan chhuak a, thil ka va hmu hnem tehlul em! Driver motor kian tha duh lo ka hmu phawt a, kawngsira zu lo in ru kerh kerh ka hmu bawk a, taxi phênah an thu bial ang laih a! RV-a an sachek bêl ka hmu a, a tak that hmel ngek ngâwk khawp mai a… kan sorkar thil khap bur a zalenna hmun a ni bawk a. Lengpui Airport luh dawn hmuh hrehawm khawpa hnim tawh lutukte pawh ka hmu.

Thlawhtheihnaa kan chuan tawh hnuah kan thlawk thei lawk lo. Mizo officer lian ber zinga mi hi a lo tlai pek a, thlawhtheihna panin airport terminal building atangin a rawn tlan phei tak tak mai a – Jamaican tlan chak Usain Bolt ka hre chhuak a, Bolt ni ta zawk se… tih mai mai ka ngaihtuah! Kolkata kan thleng a, Mizo footballer-te nena kan ‘beihrual’ chanchin chu vanglaini phek hnung berah ka ziak tawh – Nepal kan pan ta.

Kan thleng e…
Kolkata atanga ka thurualpui neih chhun chu Jayanta Bhattacharya a ni a, Tripura-a Press Trust of India Chief of Bureau a ni – HC Vanlalruata thian tha taka ni nghe nghe. Ani hi a hmanhmawh thei angreng si a, kan thlawhchhuah hma darkar hnihah airport kan thleng der tawh a, thingpui vawi hnih kan in hman.

Kolkata atangin Katmandu Airport kan pan a, kan thlawhna chhuak tur an tihkhawtlai avangin airport-a min lo hmuaktu kan thian dangte (Delhi leh Dhaka atanga lo kal) chuan min lo nghak rei tawh hle – kan thleng a, kan inchibai.

Ka zinna tura min dawrtu ber Kazu Ahmed nen kan inhmu a, kan inhmuh vawi khatna a ni. Kekawrbul nen, T-Shirt lian pui a ha bawk a, a ti hnuang mai a, a palian a, a sam a kir zui bawk si a, “Hawaii lam chhuak i ni lo maw?” ka ti nghe nghe a – a ni lo.

Barakhaih tha chi
Katmandu Airport kan hmu a, a hluiin a chhe tawh hle mai. Airport atangin Nagarkot kan pan a, Katmandu khawpui kan kalnate chu India ram khawpui naran ang ve mai niin ka hmu a, a ‘pui’ hran lo. Chutah Nagarkot chu ‘village’ a nih thu min hrilh a, ka rilru te te in, “Kolkata-ah hotel nuam tak min pe a, thingtlangah min hruai leh daih si…,” ka ti – kan pan zel.

Mizoram kawng naran ve ang mai hi kan zawh a, tlangah kan lawn. Kan lawn zel a, darkar khat vel kan kal tawh a, Nagarkot chu kan thleng ta. In hi a ding chho pheuh pheuh a, kan la tlan zel a, an kâwn lûnlai tak kan pêl ta. Kan peng thut a, kan hmun tur kan thleng.

Kan zavai maiin mak kan ti tlang – nepal thingtlang khaw pakhatah hmun nuam em em mai, ‘Club Himalaya” tih a lo awm. A gate kan luh chiah atangin a ropui nghal a, hotel changkang tak thingkung karah an lo nei reng a. A hmunhma a nuam a, engkim mai a ‘first class’ a ni ber – a mak lo, 2002-a Atal Behari Vajpayee leh Genral Parves Musharaff-te inbiakna tur hmuna an lo thlan kha a lo ni reng a!

Eng nge ka tih ber?
Min sawmtu chu Panos South Asia an ni. Panos pawl hi khawvel hmun hrang hrangah an awm a, anni pawl hian khawvel mipuite harsatna hrang hrang, mi tam zawkin an ngaihthah thinte mipui hriata pholan a, harsatna sutkian an tum. Media lam leh thu leh hla thehdarh theitu mi hrang hrangte an kawm a, an titi a, an hrilh duhte an inhrilh chhawng a, workshop-te an buatsaih a, research hnate beiin ‘khawvel nuam zawk’ siam an tum.

September 14-16 khan Katmandu khawpui kianga Nagarkit hmunah South Asia rama journalist hrang hrangte min ko khawm. South Asia-ah pawh ‘Himalayan Region’ an ti deuh bik a, India phai lama journalist-te an ko tel lo.

Tute nge kan nih?
India ram atanga telte chu Panos-a thawk nghat tih loh chu hmarchhak state lam kan ni ber. Meghalaya, Tripura leh Mizoram atangin pakhat theuh kan ni a, Assam leh Manipur atangin journalist pahnih an tel. Bangladesh khawpui Dhaka atangin English chanchinbu editor pahnih an lo kal a, Nepal-a journalist tha zet mai pathum an tel a, Darjeeling tlang ram atangin pakhat a tel bawk – Burma rama journalist, hmun danga inhumhimna zawnga tlanchhiate pawh an sawm a, an remchang ta lo.

Panos-a thawktu mi pasarih an tel bawk a, kan tam lo – kan tui thung!

Hawi zau rawh
Keini lamin veng-veng, khua-khua tih vel kan buaipui lai hian, kan thian thenkhatte hi chuan ‘khawvel nuam zawk’ a awm theihna turin kan vei phak loh thil an vei. A bul tanna turin ‘crises of water sharing’ kan han chai a, keini tan chuan thil thar a ni. Lui tui intawm vanga harsatna thleng hrang hrang te, lui tui an khuah avanga lui luan zelna rama chêngte’n harsatna an tawhte, mihring mai ni lo nungcha hrang hrangin buaina nasa trak an tawh dante ‘sawiho’ a ni.

Thil kan ‘zir lo a, kan sawiho a, zirtirtu bik an awm lo a, a kaihruaitu a awm a, kan thlir dan kan sawi a, chu chu kan kalkhawm chhan a ni. Mike-a kan sawi zawng zawng an record vek thung – phuahchawp leh sawi sual hlauhawm tak a ni.

‘Displacement and livelihood’ leh ‘borderlands and national identities’ kan han sawi chiah mai chu, an insual dawn ta emaw tih turin Bangladesh lama lo kalte leh Meghalaya, Assam leh Tripura journalist-te ngaihdan a inang lo. India rama awm hoin an state-a Bangladesh mi an luh ruk nasatzia te, harsatna an thlen dante an sawi a, an hre bawk. Bangladesh lamin an thlirna tlang atangin an rawn thlir ve ta a, chutah chiah chuan thil ka zir – Bangladesh lam thusawi hi ‘dawt’ a ni vek lo a, Indian journalist thiante pawhin ‘thudik’ an sawi tho – thil hi a thleir dan azir leh, a thlirna hmun atangin a lo danglam thei hle a ni.

Mizo hun a thleng ta
Tui chungchanga buainaah rem leh rem loin Tuirial Hydel Projest siamna tura kan ram ngei, NEEPCO hnena kan ‘hralh’ dan te, tunah hydel project an la siam si lo, Mizoram chhugna kan ram hi ‘sum’ hmanga kan hralh tâk tho si dante pawh ka sawi ve nual.

‘Borderlands and national identities’ kan sawiho a, sawi tur kan nei ve ta nual mai. Hmasang atanga khawchhak atanga kan lo chhuk dan te, keini aia thû zawkin an duh dan dana ramri min siamsak vanga kan dil lian ber ‘foreign’ rama an rin luh daih dan te, Mizo ni vek si, state hrang hrang leh ram (country) pathum – India, Myanmar, Bangladesh-a kan darh tak dan te. Thenkhatin tun thlenga ‘Greater Mizoram’ neih duha insuihkhawm zai rela an la buaipui dan te; Mizo theuh theuh, ram leh state hranga kan awm darh vanga kan awm dan, mizia leh culture thlenga a danglam chakziate ka thiam ang tawkin ka sawi.

Eng angin nge an ngaih ka hre lo a, Mizoram chhunga mi nuai kua vel lek ni si, Myanmar, Bangladesh, Manipur, Assam leh manipur-a Mizo kan awm darhzia hi chu an ngaihven hle a ni – eng ang rilru pua ngaihven nge an nih erawh ka hre lo.

Nagarkot chu le
Thianho titi nikhuaah, “Tourism hi kan sawi kan sawi a, ram dang mite tlawh duh turin kan ram hi kan phochhuak thiam lo” tihte kan sawi thin – Nepal-ah chuan an thiam, Meghalaya-ah an thiam mek bawk. Nagarkot thingtlang khua chu a thingtlang ang angin an dah mai a, chei teh vak an tum lo. Khualzinte chênna tur an siam nasa thung a, kan thlenna angte hi chu hmun bik deuh a ni a, a dang zawng chu hotel ‘satliah’ tih mai tur ang chi a ni.

Sethlam ang deuhte hian an sa a, ‘cottage’ an ti mai a, chutah chuan Saphote hi an thleng duh em em – a man a tlawm a, a nuam ve tho bawk – hotel lian leh ropui an zawng hran lo. An hmuh duh chu Nagarkot ram mawi em em mai leh, râl hla taka Himalaya tlang inkhawhkham ruak a ni. Kan thlenna hotel-ahte pawh zanriah kan killaia kan kiang zaite chu Nepali mipa pathum an ni a, phenglawng leh ‘vaikhuang’ kan tih ang mai hi an tumin an beng a, Nepali inthuamin an inthuam a,. Nepali hla an sa mai a, chu chu hmun danga kalte hmuh duh chu a ni – show room thawmhnaw an inbel lo a, Sap zaia zai phêt an tum hek lo.

Sap kan tihte hian tourist home tha pui pui emaw, kan kût nikhuaa Sap hla thluk ang deuha Mizo hla sak vak vakte an duh lo – an hmuh duh chu ‘Mizo’ a ni. Mizo thingtlang khuate an hmu châk ang a, kan hmun hluite hi cheibawl lem lohin an tlawh duh ang – Thasiama se no neihna tlangah khan concrete-in step kan siam tawh an tia mi kha?! Reiek tlangte pawh chei bawl lohin an hmu duh zawk ang a, bûng hmingthang kan neihte pawh hi humhal ila an en duh em em ang – Mawmrang kham kan tih angte hi ral atangin enna siam mai ila, a building ropui sa zawnga kal hi an ti tawh vak lo.

Tunlaia khawvel buaipui pakhat chu ecotourism tihte leh jungle tourism tihte a ni daih tawh. kan ram hi a nihna ang ang hian enkawlin humhalh ila, kan nungchate hi tuna an awm ang hian ram dang mite tan hmuhnawm a ni. ‘Tourist’ kan tiha a tam zawk hi khawpui changkang atanga kal chhuak an ni a, thil ‘changkang’ tlanbosan an duh a, a ‘natural’ hi an hmu châk; keini hian changkang tak leh ‘Sap’ taka tourist hip kan tum chuan, khawvel awm chhunga tluk loh tur tourist resort hi leiah hian tam lutuk – ka pêng thui ta lua e.

Mizo harh ang u!
Mi kalnate leh mi tawn ang la tawng ve lo mah ila, ka tawn chin chinah Mizote tana ruahlawh hi a nâ ka ti thin. kan ban phak loh leh theih ve loh hi ka awt buai duh vak lo a, nimahsela kan theih ve reng, kan tih si loh a awm thin hi rualawh tinatu a ni.

Tourism lamah a ni thei a, ka rualawhna chu mahni chênna ram hriatchian kawngah a ni teh daih a. Kei hi ka mawl bik vang pawh a ni thei a, ka thian dangte’n an ram leh state, an hnam thil an hriat chian angin ka hre ve lo – kan thenawmte hian an ram leh hnam chanchin chi hrang hrang hi an lo hre bel hle mai tih ka zir chhuak.

Keini chuan Premier League leh Sap zaithiam te, khawchhak filmstar leh show room-a pheikhawk man zatte kan hre em em a, kan chhehvel hnamte hian an ‘hnam’ tana thil pawimawh te, an ‘history’ leh ‘culture’ hi an hria a, an vei bawk. Keini aiin an tha zawkin an fing zawk vek e, ka ti hauh lo; nimahsela Mizote hi Mizo anga kahwvelin min hriat chu sawi loh, keimahni ngei pawh hi kan inhre chiang lo lulai deuhin ka hria a, thalaite hi a bik takin hemi kawnga kan harh a tha hle mai – Sap nun zir ringawt hian min thlen thui hauh lo ang.

Sorkar lam pawh khêng tel teh ang… tuna district kan thei sem chiam mai te, sorkar hnathawk hlawh kan tawngpawng siam that vakte hi nakina Mizoram tana harsatna thlentu a la ni thei? Chu Mizoramah chuan tu pawh sorkar se, a chhunga cheng Mizote tana tha lo tur hi ‘vote’ zawnna ang maia kan lo ti palh a nih chuan, ‘history’ ah engkim chhinchhiah a ni vek mai si a, thangtharte hin min la kâwk palh ang e.

Kan la tlem si a, Mizoram chhungah phei chuan mi nuai kua vel lek kan awm a, kan ram chhiatna tur zawngin tumahin thil i ti lo ang u. Politician chauh an ni lo a, tunlaia thil chi hrang hrang nawrtute pawh hian mahni khua leh pawl chauh ngaihtuah lo in, ‘Mizoram’ ngaihtuah tel thin ila, heti tehnuaia awm reng mai hi chuan ‘raltiang ram’ kan kai har lutuk ang e.

A taka kalin chênna ngaih loh ram ka fang a, ka la khel ngai loh thupui kan khelin kan sawiho a, thil tam tak vei neiin ka lo haw a; Mizoram lo luh rual a nuar thawm leh ‘pek loh chuan… pawi zawk ang; pek chuan… vote ang’ tih lam boruak ringawt hriat chu thawipikthlak deuh a nia – mahse ka ram a ni miau si a, kan vei lohin Nepali hoin an rawn vei dawn der si lo.

Similar Posts:

Recent Posts:

18 Responses to “Chênna ngai loh ram fan thu”

  1. 1
    Aryan Says:

    Chuan enge i rel chhuah tak ber chu?

    Report this comment

  2. 2
    Gerrarda-pa Says:

    Ka thianpa hian vei a ngah eeee.
    Ka sawi seng chiah lova, khai mah aw:
    1. Politics.
    2. BSNL League.
    3. Chennai (mi hriat tam a ni chiah lovang)
    4. Nula (an chhe lo tawlh tawlh a ti ve khiah)
    5. Nepal lamtluang.
    6. National Sub-Jr football, min theihnghilh mah mah.

    Nepali nula pakhat tal pawh a han ti lungleng awm si lovah le??? Tlangval fehchhuak ta na na na chu kan lo beisei sang teh thin asin le… Eng vang pawh in zin se, tlangval zin hi chu BEISEINA a awm thin.

    Report this comment

  3. 3
    muantea Says:

    Englaiah chuan nge kan lo hlawkpui dawn.An sawi tak lang bawk si lo,zin report a ni mai maw?

    Report this comment

  4. 4
    Gerrarda-pa Says:

    Shhhhishhhh!!! A zin chhun chhun hi chu a heti leh duah zel…. A anpui te:
    1. Vietnam kal pa pakhat.
    2. Brazil kal pa pakhat.
    3. Sherlock Holmes vel chanchin tuipui deuh pa pakhat.
    An zinna chu ‘sawi lovin an awm thei lo’ an ti.

    Report this comment

  5. 5
    hrangkekuala Says:

    @Gerrarda-pa : Enge min lo hawn dawn?…..

    Tetea hi chu zin zin lo se a tha ang, a zin apiangin ka buai a zual ziah!!!

    Report this comment

  6. 6
    highpriest Says:

    jack of all trade……chikima

    Report this comment

  7. 7
    The_Chhamanator Says:

    “Barakhaih tha chi Katmandu Airport kan hmu a”. Eng tihna nge aw??

    Report this comment

  8. 8
    Jaan Says:

    Journalist tha tiin kan Mizoram aiawh chuan a kal ve a ni awm si a. A thuziak ka chhiar khian engmah a ziaklo a ni. A zin kawng pawh kimchang lai awm miah lo, an thlenna hmun nawmzia pawh hriatthiampui theih loh, an thurel atanga zir tur awm bawk si lo, an inbiakna atangin hlawkna leh ramin a thatpui tur a rawn hawn leh hawn loh pawh hriat loh. India rama PG Journalism zirna tha ber zinga tel, institution thaa zirlai ka nih avangin heti hian huai takin kan sawi teh ang. Khawvel ram hrang hrang ten thuthar thehdarh kawnga inkaihhruaina an siam kan zirlai zawng zawng a bawhchhe vek. A thuziakah khian information, events, news, punchline, etc a enga mah a awm hlawl lo a ni. Its journalism of the worst kind.

    Report this comment

  9. 9
    ThaiBoy Says:

    @Jaan’ Vanglaini a he thuziak original hi ichhiarlo ani mai thei.

    Report this comment

  10. 10
    Naupang^Fel Says:

    Tukin ah comment ka tum a, a theih loh vel ah! Ka kawmen lo top ang :(

    Report this comment

  11. 11
    Jaan Says:

    @Thaiboy, kan awmna hmunah Vanglaini chhiar tur a awm ve lo a. Mahse, a thuziak dan kalhmang khi chu journalist ho thuziah dan tur ni loin thuziakmi, writer kan tih ang ho thu ziah dan a ni. Journalist thuziak chhiar tuma ka lo chan dan nen a in persan chiang em a ni.

    Report this comment

  12. 12
    muantea Says:

    Nia,Vanglaini-ah pawh Report writing kalphung a bawhchhe hle.Mahse,writer anga a ziaknaah chuan a ziak tha thawkhat.Kan ram a veina – tourism,culture & tradition lamah te tanlak a tul zia leh District thei sem vak lamte a rawn kheng tela,comment tha tak a rawn siam tel a ni.

    Report this comment

  13. 13
    badafox Says:

    Enge sawi a tum ber le, a headline a hman leh a thukhi a in ang thei bawk silo. Kei mimawl tan hian hriatthiam a har a ni

    Report this comment

  14. 14
    Gerrarda-pa Says:

    @hrangkekuala: Phaia an kala an rawn hawn ang hi chu hawn awm tak!

    Report this comment

  15. 15
    islander Says:

    Mizoram Tourism hi ennawn a ngai mi ram ah chuan anmahni ngaihsan aiin an mikhual te ngaihsan tur an dap nasa. Keini khualtha kan han neia kan culture dance kan show folk song an sa a la tha zel english hla kan sak tir leh a fuh lo nghal. Kan Lodge leh cottage sak hote poh hi Mizo culture tilang a tlem telh ngei chi a ni. Concrete building poh in sa ila telh dan a interior ah a awm zel. A tul chuan thul te poh dah a Mizo hersawp te poh dah tur sawi tur a tam ang. tetea article ka chhiar hian tourism rualawhna min siam kei chu

    Report this comment

  16. 16
    THELH LOH HMUITAWK Says:

    @islander chu tiang thleng thleng a la inzirtir chu kan la ngai e law…a a thei fate ho thleng thleng in

    Report this comment

  17. 17
    THELH LOH HMUITAWK Says:

    @islander chu tiang thleng thleng a la inzirtir chu kan la ngai e law…a a thei fate ho thleng thleng in .

    Report this comment

  18. 18
    THELH LOH HMUITAWK Says:

    so sorry ..for double post

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.