Mizoram Agriculture

November 28th, 2011 8:00 pm by lushai_er

Rual hluite thu khawchang  – Dr.Zokhuma Vety

Kan Zoram thang zelah chuan Kum 1952 vel kha thil danglam tan tirhna a ni a. 1972-a U.T kan nih atangin engkim a thang chak ta phut a, Kum 1986-a State puitling kan nih chinah pawh kum telin Central pawisa kan hmuh a pung a, hma lam kan pan zelah ngai ila. Sawrkar Department anga lo awm hmasa pawl leh a lian ber pakhatah Agriculture Deptt. chu a tang chho zel a ni.

Thawktute lo pung zelin thiamna peng hrang hrangah pawh kan lo phuisui sawt hle a. Thangtharte tan kan Zoram tunhma dinhmun te chhui let thiam ngaihna a awm loh avangin kawng engkima thahnem ngaih a tul zia leh hunk al liam tawh atanga thil chhut thiamna te anih beiseiin – “Rualhluite thukhawchang” han tarlan ka duh ani ber mai a. Ka hriat theih an gang han tarlan kan tum anga, a dik lo lai leh a hrechiang zawk te chona ni nghal bawk se.

Kan hmanlai nun leh pipute tih phung hi chu a awm ve vek a. KHawvel eng kan dai chin kan sawi dawn apiangin “Sap ho” min rawn awp chin hi a lang thin a. Chuvangin Agriculture lam hawi reng rengah pawh kan Bawrhsap hmasa te ho kha an lang hlawm a. Capt. T.H.Lewin te, Maj. John Shakespeare, H.W.G. Cole leh Col. Loch ang te.

A hnu deuhvah Hezelett te pawh. Heng zinga sulhnu hriatchian tlak ngah zual chu HWG Cole Sap niin a lang. Heng hun lai atang hian kan “Kumtin Loneih” dan hi chu an lo vei tawh a. Hill Terrace Cultivation hi min copy tir an lo tum hle.

Pu Suaka [L], Durtlang Lal khan Sap hova Nagaland KHONOMA-ah an kal thu a sawi thin. Heti lama hmahruaitu HWG Cole hi Bawrhsap in 1899-1900 ah kum khat a lo awm chhung khan em ni ang tih a chhut theih. Chutih lai chuan Pu Suaka hi Lushai Clerk a niin C.I tlemte nen engkima Sawrkar kutke berte an  ni mai.

Cole Sap lo chhuah leh hi 1907-11 tih a ni a, chuvangin a lo chhuah tirh (chhuah hmasak) te hi a ni thei bawk.  A chhan chu Pu M.Suaka hi 1907-ah chuan Dahrawk (S.I of Police)-ah promote a lo ni tawh a, Agriculture Trainingah hian a kal meuh an gem tih hi chhut thiam a harsa.

Kum 1899-90 emaw 1907-11 chhung a ni emaw, Nagaland “Hill Terracing” chu copy tir min lo tum ngar ngar hle a ni.

Kum tamtak ral hnu 1915-ah tawh chuan Bawrhsap Hezzlet, ICS, hun lain  Agriculture Staff te leh Lal ho tam fe hruaiin Nagaland-ah Hill Terracing an en leh thu kan hria a. Hemi bawhzui nan Naga mi 2, zirtirtu Aizawlah pakhat, Lungleiah pakhatan chhawr zui ngei tih pawh kan hmu. (Robert Reid “The Lushai Hills)

Thlai kan hriat ngai loh Alu (1907) te, Vai-ar lian (1908) te, Serthlum leh Thelret rawn lalut-tu pawh HWG Cole hi ni in, Bazar pawh 1910-ah min lo tan saktu a ni.

Mizorama Sawrkar lo awm tirh (1890) atanga rei fe hi chu Bawrhsap chu Sawrkar a ni ber a, Mizo Lalte chu an khua an awp tir a, Sawrkar chuan Lushai Clerk pakhat leh Rahsi engemaw zat nen ro an rel ani ber a, kawng engkimah anni ho hi chu a hmanruate anni.

Shillong lam atanga Department anga an rawn tirh kum hi hriat a har tawh hle a. Khasi Agricultural Instructor a lo chhuak a, a dawttu pawh khasi bawk, Pu Kison Roy (Sawnrai Babu ti a hriat). Hei hi rei tak thawkin Zoramah a awm hlen ta nghe nghe a. A pension hnu em ni Pu Biswas (Bengali & Khasi inpawlh) a lo chhuak leh a. Ani hun lai hian Coffee te pawh an rawn sawi mawi tawh a ni.

Mizo te zingah chuan Pu Aichhunga hi Demonstrator hmasaber niin a lang. Pu Hmuaka, Ex-Headmaster hriat dan chuan 1925 te kha chuan Agri. Demonstrator a ni tawh ngei ani a ti. A hnu hretah Pu Pianghleia a training ve leh a, Lunglei lamah kalin a awm hlen ta a, Agri. Inspectorin 1960 chho vel khan a pension.

Amah Pu Hmuaka hi 1941-ah Agri. Demenstrator trainin 42-44 thleng a thawk ve a. Aizawlah Agri. Demonstrator post pakhat chauh a awm a, Agri. Inspector Biswas a kal bo tawh si a, amah deuh main a awm a ni ang, zirtirtu hna zawm a duh pawhin Bawrsapin Pu Hmartawnphunga Sailo lo thlen nghakin reife chu an release thei lo ani a ti.

Pu Hmuaka vekin a sawi dan chuan Bawrhsap A.G.McCall, ICS khan Agri. ringawt han tih len vakin an hna tur awmin a hre thei lova, Forest nen a enkawl kawp thiam tur lam mi a dapin, Pu Hmartawnphunga Sailo, chutih laia Silchar leh Halflonga 1933 atanga Forest Departmenta lo thawk sa chu 1944 kum hian Agri. Instructor ah an la chhuakin Aizawlah 8th January 1944 atangin a thawk tan ta a. 18th January 1949-ah Inspector-ah kaisangin, Department ang tak deuh hian an lo khawsa tan ta a ni.

Similar Posts:

Recent Posts:

27 Responses to “Mizoram Agriculture”

  1. 1
    PKfanai Says:

    Agriculture lamah hian Dept.dang ang bawkin hma kan sawn vak lo chu a ang e. Tun thlengin Agriculture Primitive ber mai Shifting Cultivation tiin kan ram zimte kan la hal kang-khu vut vut zel mai chu ani si a. Kan Luite te khuap a, Tui la a, Terrace siam hi ava hun tawh tak em. Mi hausa ho hna thawk tak tak thei silo hovin Ram tha lai zawng zawng an neih vek vang ani thei bawk ang em?

    Report this comment

  2. 2
    littlerascal Says:

    Pk fanai says “”………hun tawh tak em. Mi hausa ho hna thawk tak tak thei silo hovin Ram tha lai zawng zawng an neih vek vang ani thei bawk ang em?””
    A ni thei viau maithei a ni

    Report this comment

  3. 3
    buh-duha Says:

    History hriat nan chuan a tha viau e. Mahse, kan hmasawn dan en hian Mizoram Govt Agri Dept.ah ka thawk tia han inchhuanna tham tur thil hi a tam lo ve khawpin ka hria. A mipui nawlpui hian kan zir lo viau nge ni ang a, a thawktu te hian danglamna thlen tur khawpin hma an la lo, nge sawrkar hruaitute kan puh zawk dawn ? Agriculture kan tun dinhmun en hian kei ka lung a chhe thin.

    Report this comment

  4. 4
    segundo11 Says:

    Agri lamah chuan hmasawn kan va la ngai tak em. Zoram economy hmasawnna tur a kan neih chhun ni si hmasawn si lo chu a nih ber hi mo. Heti taka lo nei mi kan tam chung hian ‘Cold storage’ poh a mimal chu sawi loh sawrkar poh hian ala neilo chu ania. Inrinni a chawhmeh an zawrh thin, tha leh theihna namen lo inseng a thloh leh tharchhuah ngawih ngawih, Aizawl ron thlenpui tur pon la harsa tak, tlawm te a an hralh thin te. Ava chhe ve tih hlawh tok leh top nen…rilru hian alo nat pui thin khop mai. Mizoram chu a thok nasa apiang hi an rethei amo tih mai tur zawng chu a nih hi a…. ;-(

    Report this comment

  5. 5
    D_auaChwngthu Says:

    First em aw….. :-D

    Agriculture hi chu ka tuina lam, mahse hriat em em erawh ka nei chuang lem hlei lo a. Ram dangte chuan tih hmasak tur an ti hmasa a, Zoramah erawh a hnuhnung tur zawk kan ti hmasa leh chut chut zel. Bingtaituki puan tah ang choh kan ni,…. Chungtiang kha hnuai tiangah dah la,…. hnuai tiang kha chung tiangah…. tih ang deuhin…. :-D :-D :-D

    Report this comment

  6. 6
    TuaiSialA Says:

    Bengvarthlak post.

    Report this comment

  7. 7
    lrpa Says:

    Ka policy chu terrace a siam theih zawng zawng siam vek ani tawp mai. Bullozer singnga vel an phut sup sup chuan kum 50/60 veah chuan kan eikhawp thar theihna tur khawp hmun chu kan siam thei em em ang. Ti chuan bio-fertilizer te, genetically modified plants te kan buaipui chho pah zel thei ang a. :-)

    Report this comment

  8. 8
    Sony Says:

    Mizoram ah agriculture a hlawhchham tih chu hai rual ani lo. Vai buh kum 50 dawn kan lo ring tawh a, tunah phei chuan vai zikhlum, vai pan hnah, vai bawng sa, vai dailuah, vai atta, vai sahdah te bakah Burma vawk, Korean thuamhnaw (2nd hand) te kan ring ta mai mai anih hi.

    Report this comment

  9. 9
    Contessa Says:

    Good post.

    Report this comment

  10. 10
    lushai_er Says:

    Hill Terracing hi engvang a hlawhchham nge a nih ? A then chuan kan ram leilung hian tui a pai (tling) ve thei lova te an ti thin a. A then chuan thal-ah tui kan duh ang kan hmu lo an ti bawk a. A chhan dik tak hriat a chakawm hle mai. Ku_Shaia te comment lo ngaichang ang.

    Report this comment

  11. 11
    lushai_er Says:

    “Thlai kan hriat ngai loh Alu (1907) te, Vai-ar lian (1908) te, Serthlum leh Thelret rawn lalut-tu pawh HWG Cole…”

    @lrp : Post lo vil tha lo hle mai a…..he he he. Biopiracy khan heng te hi a huam ve tho em ?

    Report this comment

  12. 12
    lushai_er Says:

    “Mi hausa ho hna thawk tak tak thei silo hovin Ram tha lai zawng zawng an neih vek vang ani thei bawk ang em?”

    @PKF : Mizoramah hian leileta siam theih ram, mi hausa la thlen phak lohna lai a la tamin ka hria. Ka hriat ve chinah pawh la khawih loh a awm nual mai. Kan Sawrkar hian helam hi a ngaihthah vang zawk ani thei em? Kawng tha in a pawh phawt loh chuan ke chuan beih chi rual a ni lo’ng.

    Report this comment

  13. 13
    lrpa Says:

    lushai_er, ka vil char char a lawm hei :-)
    Pkfanai i hrilh khi min han hrilh chiang teh, ka duh ania leilet siam hi.
    Terrace tui tlingthei lo tihte chu a chhuat concrete in kan zui mai ang chu. Ti thut thut lo in zawi muang in, enchhin chho pahin ti chho ila. Tui tling pum pawh hi angai em em emaw ni buh chin nan hian. Kan loah te pawh tui a tlin pum chuang loh hi :-) Buh chi hran te a awm anih chuan ka hre miah lo.

    Report this comment

  14. 14
    lrpa Says:

    Sap ho khan min lo awp rei deuh se chu Agriculture lamah hi chuan tun let engemaw zah hian kan changkan ka ring!

    Report this comment

  15. 15
    lushai_er Says:

    @lrp: Kum khata buh vawi 2/3 seng hman tur chuan tui a tlin reng angai an ti lo maw..? Ku_Shaia ka van ngai ve aw..!

    Kan thal chawhmeh (thlai) ho lah hi tui pek ngai vek an ni bawk si a, tui hi thalah chuan a vang bawk si anih hi, luipui kamah lo chuan han chet vak hleihtheih pawh a ni lo. Phai lah hi malaria a tam ropui si a…!

    Report this comment

  16. 16
    lrpa Says:

    Tui te chu thal lai chuan a har ve bawk ang chu, mahse kei ram angah te chuan a harvesting chauh kha ani mai a buaithlak chu. Khuar lian deuh deuh siam a, put ral lo tur a siam kha anih leh mai a. Sangha te kan khawi pah nghal anga..Awlsam lutuk :-)

    Report this comment

  17. 17
    lushai_er Says:

    @lrp : Pu Hmartawnphunga Sailo (H.P Sailo) hi kan C.M Pu Hawla pa a ni tih kan sawi lang ve mai mai teh ang.

    Report this comment

  18. 18
    lrpa Says:

    lushai_er, thanks…Pu Hawla hi sailo ani tihna ani maw? ka hriat belh e. A pa a va chhun hmel ve, NLUP te hi a tha riau ania.. :-) Duh ang zan a sum sen tur neiphei se chu kan changkang awk awk thei ang mawle..

    Report this comment

  19. 19
    Puii Says:

    A bengvar thlak ngei mai…. (Y) Agri lamah hian hma chu kan sawn tan ve chu anih hi..

    Report this comment

  20. 20
    lushai_er Says:

    Pu H.P Sailo hi Agri. lama pioneer te zinga mi a ni a, a chanchin hi thangtharte hian kan hre zui lo ngawt mai ! Tuna Zemabawk (Falkland) lama an ram te saw experiment a lo beih thinna hmun a ni.

    Tui phel ai hian tuikhuah lam hi han tui thar thut mai la, leilung lam kan han hmangaih thar thut mai dawn em ni :-D

    Report this comment

  21. 21
    lrpa Says:

    lushai_er, ka hmangaih hmasa ka bansan thei lo..haha han ti vei ngial ila.. :-)

    Report this comment

  22. 22
    K^_~lhawk Says:

    Paws tha e. (Y)

    Report this comment

  23. 23
    CFL Says:

    Agriculture kher lo-ah pawh hmasawn kan la ngai nasa khawp mai.

    Report this comment

  24. 24
    Fonz Says:

    Ka sawi peih ngem aw? Pu hv style in ka post siam toh teh chhiar tur a awm, nguntakin lo chhiar rawh u ka ti ve dawn:P.. Lushai, i mean no disrespect mahse pu shailen-an sawi ve phawt se ka tui zual ang.

    Report this comment

  25. 25
    Fonz Says:

    Btw dr zokhuma hi soil&wc a thawk thin haulawng pa cousin pasal.:P

    Report this comment

  26. 26
    PKfanai Says:

    @Lushai_er, ka tanna khi ka la tan reng. Hnahthiala kan awm lai pawhin Rihte luiah ram zau leh tha lutuk Lungleia kan chhungten an nei a, kum 2/1 chu kan enkawl sak a, mahse ram hnathawk lo chi chhungkua ve tho kan lo ni si a(sawrkar hna kan vuan far a). Enkawl lohvin a awm ta mai mai a ni. Rodingliana Chawngthu addl.S.P. Aizawl te ram tha lutuk te kha Aizawlah an pemsan ta vek si a, tun an khawih zui ka ring lo. Midang ho pawh sawrkar hnathawk leh business dang khawih, enkawl zui thei lo deuh vek an niin ka hria. A uihawm hlawm khawp mai.

    Report this comment

  27. 27
    lushai_er Says:

    @PKF : RD-a hi ka hriat mi a ni. Hetiang hi thil awmdan anih chuan Land use polcy-ah thil fel lo a awm tihna a ni. Enkawl thei lo, enkawl peih lo hi chu laksaka midang a enkawl thei tur pek mai chi a ni lo maw?

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.