mi(sual).com

Saizahawla-6 chhunzawmna…

16. Saizahawla’n a chakzia a tihlan chianna ber chu Zawlnghak in sangkhat (1000) khaw tlangvalin an buan rawn tumin a ni. Amah chu mi chak hmingthang a lo ni tawh si a, a mal a mala buana buan hah hnép hnua Zawlnghak inbuan chak te sawptir hrep an tum hi a lo ni a. A thlen in atang chuan an zu ko chhuak ta ngei a. Mahse, Saizahawla chuan an tum rûk dante chu a lo hre lawk diam si a, han innâwk vel chu a châk lehzual phah sauh va. Saizahawla chuan inbuan cho hla chu faifukin a han sa ta hlarh hlarh mai a. Chu inbuan cho hla Zawlnghak tlangvalte’n an han hriat chuan an haw rilru ta hle mai a. Faifuk vein Saizahawla chu an han cho lêt ve a. Ani lah chuan a hma aia ringin a han cho lêt a. Zawlbuk-ah chuan an hruai lut ta a.

Zawlnghak tlangvalte’na an lo rêl lawk ang ngei chuan buan chak pawh ni hran lem lo ho chu an han buantir hmasa ta hlawm a. Mahse, an lo rin loh dan ang tak maiin Saizahawla chuan a hneh hram chauh ta hlawm mai an han hmuh chuan lawmin an haw haw ta hluah hluah mai a. Chak dan indawtin an kai chhuak zel a, a chak apiang mai chu a hneh chiang chho ta tawlh tawlh mai a. A tawpah phei chuan an khaw tlangval buan chak bera an neih leh an chhuanvawr phei chu a tan hian a tang hman ta reng reng lo mai a! A tawpah phei chuan, “Saizahawla hi mihring pawh va ni nek suh,” an ti ta thlawt mai a ni.

17. An lalpa Pawihbawia ngei pawh chuan Saizahawla chak dan chin chu fiah a tum ta pek a. A ‘Sele’ (Hemi awmzia chu ramsial/tumpang sialin mihringte vulh sial a rawn thlah pawlh ang chi hi a ni) kawlh zet mai chi pawh an liah that ngam mang loh chu beihtir a tum ta a. Hemi hma pawh hian a sepui nen a lo insaihruipawhtir tawh a. Mahse, sepui chuan a hnuk zo ta reng reng lo mai tih a hmuh avanga selepa nena inbeihtir a tum a ni. Saizahawla laina hnaite chuan thih phah ngei dawna an hriat avang chuan an lalpa thiltih dan chu an lo haw ru hle mai nghe nghe a. Tumpang-sial chakzia hretu pasalthate pawh chuan Saizahawla chu an lo huphurhpui hliah hliah hlawm a. Mahse, ani Saizahawla lah chuan huphurh hmel reng reng a pu ve si lo va.

An lalpa kawta lazar ban tawnah hian puan dum an han zar te te a. Chu puan phen atang chuan Tumpang chal chu chi an va liah a. An puan zar pawt hlimtu tur lal luhkapuia mi chuan, “Chi liahtu kha insaseng rawh, puan ka pawt hlim dawn e,” tih leh puan pawh hlim chu a han rual a. Chu Tumpang chal kawlh mangkheng chuan Saizahawla chu a han phin zui ta nghal a. Ani chuan rang zet hian a ki khinghnihah chuan a lo dawm ve nghal chat mai bawk a, an innawr tan ta nghal a. A tir lamah chuan Saizahawla chu a han kat deuh durh durh a. Chutah le, Saizahawla chu a han insangphek tan ve ta a le! A pangti khawi laiah mai pawh chuan sazu tiat tiat hian a rawn bawl pawng chhuak ta tuk tuk mai a! “Tunah chuan tan ka han la ve tawh ang e aw,” a han ti a. A thlirtute chuan, “A,” an lo ti rual dual a. An han innawr dun ta tak tak mai chu le, tuallei char chu khuhhriang tiat tiat hian an rap khawk dun ta tawp tawp mai a nih chu!

Nakinah deuhvah chuan an lalpa Pawihbawia chuan a Tumpang chhunvawr tlawm mai tur hmel chu a hmu ngam meuh lo a ni chek ang a, “Saizahawl, Tumpang i tlawm dawn e, i ti thangtlawm lutuk e,” a han ti ta roh va. Chu veleh Saizahawla chu luhkapui lamah chuan a tawlh hret hret a, luhkapui a thlen dawn hnaih chuan lal luhkapuiah chuan a per kai ta nawlh a. Tumpang chuan a han phin zui ta chu le, an lalpa luhkapui thing ui pum tiat tiat inkham chu a phin tawm ta ten tun mai a ni! Mite chuan mak an ti em em mai a, “Kan lalpa Tumpang len len nen, Saizahawla zet hi zawng a lo chak eltiang a ni e,” an ti ta huai huai mai a ni. Amah hre chiangtute chuan, “A âwm e,” an tih laiin Tumpang nena an inbeih lai hmu ve lote chuan an awih thei chuang lo.

18. Kum khat chu furpui laiin kawng chhak phulraw hung lian zet mai lo tawlh thla hian chu kawngpui chu a hnawh tlat mai a. Kal hmasaho chuan a helna siamin an hel zel a, remchang hmasa berah hnatlang koha kar lum an rawt a. Saizahawla chu inthiar tum ni awm tak hian kawng chhakah a peng khawtlai a. Feh kal tur an liam zo ta maw tih veleh amahin lamlian Babu hmuh laiin chu phulraw hung kawng hnawhtu chu kawng thlangah chuan a nam liam ta daih a. A nam liam lai hmu hlawm lo mah se, mite chuan Saizahawla tih niin an ring ta tho va. Lamlian Babu erawh thung chuan, “Hetiang khawpa mihring chak ka la hmu ngai lo ve,” a ti ve thung a.

19. Zawlbuk awkpaka chung lamah thing uipum tiat vel hi kham a ni thin a. Saizahawla chu chak chungchuang leh mi filawr nia an hriat tlat avangin suttliahtir an tum ta pek a. Ani Saizahawla chuan, “E khai! Hei em zawng mahni mai chuan ka sutliak zo awkawng lo vang le, mi in lo nampui tal tur a ni,” a ti a. Tlangvalho chuan hnâng chhete hian an hlîng a, chu an hlìnna hnâng pawh chu pawt mar tha thum mang lo te hian an lo pawt ve a. Chu veleh Saizahawla chu a han insangphek a, chu thing chu a han su ta tak tak mai a le! Zawlbuk chu a tlu dawn ta mai emaw tih tur khawp hian a nghin hian a nghing ta luai luai mai a.

Chu thing uipum tiat ngawta hrawl pawh chuan Saizahawla tha chu a diar (dawl) zo bik ta lo va, a tliak leh ta rup mai a ni. Amah Vungtawia chak leh pasalthat lama Saizahawla el ru ran thintu ngei pawh chuan, “Tun tum zawng Saizahawla tha so lai ka mit ngeiin ka hmu ve ta a. A lo chak tak tak a nih hi le! Zawlbuk kha a tlu dawn ta emaw ka lo ti hman hial asin. Khatiang tha pu chuan Tumpang chal pawh lo hneh tur reng a nih tak kha,” a ti ve ta a ni.

20. Tin, naupang lawm lem sialhma ro ai chat tawh thing lukham tiat vela kak hi a awm a. A phiar hle mai bawk a, Saizahawla’n a keu phel zo ang tih leh a keu phel zo lo ang tiin mite chu an inhnial ta pek hlawm a. A bul retah a kit a, Zawlbuk-ah chuan an rawn pu lut ta a. Saizahawla chuan sam zet hian a lo keu phel ta mai a.

Chemfawng emaw hreiha emaw a lak reng rengin chem a ruai ve ngai lo va, a tha deuh tur ni awma a hriat chu a pawt phawi zung zung zel mai thin a ni.

Saizahawla hi a pianzia hrim hrim atangin mi bik ni tura khuarel a nih chungchang thu kan sawi nual tawh a. Mite zingah a sang filawr luah lo nain a pumrua erawh chu a lian hle thung. A thutung lai chu a hnung lamah thlangra an va dah a, a thut hliah vek avangin a lang thei lo. Amah a insum ruk chiah a, amah anga mahni insum ruk hi an vang hle awm e.

Seling-a a awm laiin kawngpui kham zawngin lung lianpui mai hi a lo tla ruah mai a. Patling sawm rual zetin kawng thlangah kar lum an tum a, mahse, an kar lum zo ngang lo va, an ralbansan rih ta ngawt a. Kawng Babu (PWD SA) hmuh lai ngeiin amahin Saizahawla chuan kawng thlangah a nam lum ta mai a. Kawng Babu chuan mak a ti ta em em mai a, “A taksa peng tinte chu an tang thei vek a ni,” a ti ta hial mai a ni. PWD ho pum dolung ser sawmli zeta rit a haider leh ta pek a, “Hei të eng nge ni ta reuh ngai, a va han mak ting teng ngai ve le?! Min pe phal se ah hawn nel nelah ka va duh reuh em!” tiin khingkhat hian a lek a, a thlek tawn vut vut thin a. A hmutute chuan, “Saizahawla chak dan hi a lo va han namen lo em!” an tih phah ta huai huai mai a ni.

Ni khat chu Saizahawla hi Aizawl-ah a thianpa nen an va kal dun a. Chumi ni tak chuan Thanhranga Pawi, Chumte khua chu Aizawl-ah chiseh lamin a lo kal ve bawk a. Vai Hrangkira dawr (tuna Buangthanga dawr lo ni)-ah an lut ho va. Hrangkira chuan lian dun ema a hriat avang chuan inchaitir dan tur a ngaihtuah ta a. “Ka kahpathir tlawn hi a hmawr tawnah vuan ve ve ula, a chhuh hnehtu zawk zawkin man lovin in nei dawn nia,” a ti ta roh va.

Saizahawla leh Thanhranga chuan phur dun ru zet hian chu kahpathir tlawn chu a hmawr tawn tawnah chuan an vuan a, inchhuhsak tumin an han inbei ta tak tak mai a le! A changin an han innawr tawn ang sawk sawk a, a chang leh an han inpawt leh vak vak bawk thin a. Nakin deuhvah chuan Saizahawla chuan, “Thiana, kan inhneh tawk chiah a ni e, a laiah hian inbun mai ang,” a han ti a. Ani Thanhranga lah chuan chutia Saizahawla’n rawtna a han siam takah chuan a zâm aw deuh ni turah a ngai deuh ni ngei tur a ni a, “Ni lo ve a, hah khat tal chu i han inbei leh teh ang,” a han ti a. An han inpawt leh ngar ngar a. Thanhranga chuan chang zawk ngei dawnin a inhre ru tlat a, a hlim rilru hle hman a. Nakin deuhvah chuan Saizahawla vek chuan, “Thiana, ka hah tawh em mai, a laiah hian inbun mai ang,” a han ti leh a. Thanhranga chuan, “A chang zawk zawk chu kan la awm na chek ang chu maw le,” tiin a tang tlat thung a.

Saizahawla ngaihdan chu a pel ta deuh a ni chek a ni ang chu, pawh tum tawh lo ni awm tak hian a khing hnih hian a sum ta run mai a. “Aw aw aw,” tih pahin a kut vei lamin a hum sauh sauh a, a kut ding lam chuan Thanhranga kut pahnih chu a zut thla ta thawt mai a. Saizahawla lah chuan, “Thiana, inbun mai ang ka tih ka tih lai khan i duh lo vei a, mipa vannei bui mei tawia,” a ti a, a kal ta daih mai a. Thanhranga chu a kut chi lo hawi vel ta mai mai a.

Ama tlam em ngatin buh a phur thin a, he a tlam em hi tin riat dawnga ngaih a ni. Kawtlaiah naupang infiamin an lo hmuh changte hian, “Uia a va chak reuh thir ther awm ve!” an lo ti ngei thin a. Ani chuan, “Uai, uai, uai!” ti chungin a mawngtam kheng zawk zawk hian a keartui chu leka lim zek zek chung zelin tibaw hauh si lo hian in a tlan thlenpui ta thin a ni. Naupang a ngainat avangin puma kawmtu tam ber pawh naupangte an ni thin.

Tuirial lei dawh laiin Vai-pawi (Punjabi) lian leh chak zet mai hi a awm a. Thir tlawn lian leh sei pui puite chu a pu vu vu mai thin a, vai kalho chuan chak an ti em em mai a. A hmingah pawh Vai Saizahawla an ti mai thin. A hmu tawh apiang mai chuan, “Saizahawla nen a tu zawk nge chak ang le?” tiin an inzawt fo thin a ni. Kum 1901-ah Kumpinu lal pasarihna (Edward VII) lallukhum chawimawina ni hmang turin Bawrhsapin Mizo lal 70 Aizawl khawpuiah a ko khawm a. Chu’ng Mizo lalho leh Punjabi chak thlante chu a inhruipawhtir ta a. An lal kaihza venga kal ve Saizahawla chu lal lamah chuan an teltir ve a. A lehlamah chuan Tuirial lei dawhnaa tel Punjabi chak kha a tel ve bawk a. A thlirtu mipui chuan thin phu dep dep chungin a tu lam zawk chu chak tak ang maw le, an ti rilru a, a lehlamah Mizo Saizahawla leh Vai Saizahawla an tang a, an mit latu ber chu mi chak ve ve a hmawr tawna tangte chu an ni.

An han inpawt ta nge a le! Saizahawla’n tha a thlah apiangin Mizo lam chu an tawlh thin a, “Saizahawl, ramri kan tawlh thleng dawn e,” an han tih veleh chuan Saizahawla chuan, “A ni tak maw, i kal vak mai ang u hmiang,” tiin lei chara hniak lang kawk kawk khawp hian a pen leh zawt zawt mai thin a. Vaiho chu an tawlh ve leh hun hun mai thin a ni. Mipui chuan a thiante chu tangkai ve awm pawhin an hmu lo thin a. Chu’ng sipaiho chu amah Saizahawla chauh pawh chuan pawt hnehin an ring ta hial mai a ni.

Tanna an han inthlak hnu pawh chuan Saizahawla kal hun apiang kha lehlam tawlh hun a ni ta zel mai a! A tawpah zawng Mizo lam chuan an hneh ta nge nge a. A chak zawk pawt turin sipai hrui pawt chak rual chu an lo inralring ve reng bawk a. Mahse, Manding Putara an tih mai Lt. Col. Lock chuan a remti ta lo va. Saizahawla chakzia a hmuhin sipai lam chu an mualpho mai a hlauhpui ni ngeiin an ring.

Lalzika Sailo lal Khawkawi-a a awm laiin, “Ka pamal si a, puakphurh a zing bawk nen tiin Seling mualveng lamah a pem ta a ni. A hun leh ni an vanglai hunte inrual tlang ni ta se, he’ng Selesih 7000 khaw pa chaka an sawi thin Chula te, Vuta Hualtu khaw chak te leh Chawngsavunga te nen hian han inel tlang ta se a tu ber nge chak ang tih hriat a harsa hle mai. Tin, Khuplal Hmar Manipur-a awm chak hmingthang ve bawk a awm a. Road Roller a ke hnung lam pahnih feet khat laia sang chawi kang thei, savawm sum nga a bakbuk leh a zâng hmula man beta sawhhlum thei te nen a tu nge chak zawk ang tih upate chuan titiho nan tak an hmang bawk thin.

Mahni chauhvin ral bei turin rawlralin a rammu fo va, ral lu pawh a hawn zeuh zeuh thin thu an sawi bawk. A thlahte chu — 1) Thanzama 2) Thanseii 3) Laleni 4)Thansanga te an ni.

Tichuan, Saizahawla chu Seling-a a awm laiin hmana a mi thah Leisenzo khuaa mi chhungte khan kum 1913 khan zu-a hnamtur hnah bilh hnan hmangin an rawn hraihlum ta a ni. Saizahawla hi mi ramvachal tak mai a nih avangin ram lamah pawh thang a chhuak a. Ral pawh sawm vel zet thatin pasalthate’na chawimawina an dawn ang chi zawng zawng chu a dawng kim vek a, kum 55 mi lek niin tûr (zu-tûr) hmanga hrai hlum a lo ni ta a ni.

A thufingte:
1. Tumah an cho hmasa ngai lo ve.
2. Ka ngaihdam theih loh mihring ka la tawng ngai lo.
3. Mipa fa chuan a duh leh tum tawh chu a tipuitling thei ngei tur alawm.

A TAWP TA.

Thulakna: PASALTHATE CHANCHIN by HKR Lalbiakliana

Similar Posts:

• Saizahawla-1
• Saizahawla-4
• Saizahawla-2
• Saizahawla-6
• Saizahawla-3

Recent Posts:

• Sehrep thenfai dan awlsam
• American flag thui hmasaber tu chu tunge?
• mi(sual).com hi!
• KA MITTUI A TLA!
• ȚAHNA NUNHLUI

This entry was posted on Thursday, January 17th, 2013 at 9:00 pm and is filed under Copy Paste, Mizo Society & Culture. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.