GORKHALI

December 18th, 2013 9:30 am by no_nick

GORKHALI – IN REFERENCE TO T.ZAPTE’S ARTICLE PUBLISHED ON VANGLAINI 6th DECEMBER 2013

(Vanglaini Chanchinbu(email contact@vanglaini.com) ah publish turin he article hi ka thawn a, vawi thum vel ka follow up tawh a, acknwoledgement ka dawn loh avangin heatah ka rawn submit ta mai )

Pu/Pi T.Zapte,

“Gorkhali” tih thupui hmanga Vanglaini (6th December 2013) a article I rawn ziah ah khan thil hriathiam loh leh chiang tawk lo a awmin ka hria a. Chung thil chiang tawklo te chu a nihna diktak rawn tarlan chu ka tihtur tak ni a inhriatna liantak ka nei tlat mai a. A hmasa in I article ziah atanga points thenkhat te kha kan sawi zau deuh phot anga. Chumi zawhah he article Bung hnihna lamah ah chuan Mizoram Gorkhali te leh an hmanlai leh tunlai nun, OBC status etc te ka theih ang tawk in rawn sawizau ka tum dawn nia.

1. Mizoram ah Gorkhali te hi kum 100 chuang an lo awm tawh I tih hi a dik e.

2. I thu ziah ah khan, “Zoram buai (1966) hnu phei kha chuan Nepal aṭangin a duh apiang deuhthaw kan ramah an lo lut a” I ti a, “A duh apiang an lo lut” i tih kha Nepal mite i sawina ni ah ka ngai a. 1966 hnu lama lo lut te khi Mizoram Government/Central Government hian India Citizen ah a pawm lo. Nepal lam atang a lo lut i tih te leh Mizoram Gorkhali lo awm nget sa te hi hriatpawlh lo hram a pawimawh.

3. “Nikum lamah khan, Aizawl a Mahatma Gandhi lim hmaah aite chhin nan, hmun danga ‘state’ tur sual thlawpin Gorkhali-ho an pungkhawm ṭeuh bawkin an sawi” i tih hi nikum lam nilovin thla hnih khat kalta a thil thleng a ni a. Hetah hian state dang an va support tihna lam aiin India ram chhunga Gorkhali(as a culture) in “Identity” an lo neih ve theihna lampang kha an va support zawk tih hi ka hriatdan a ni.

4. OBC chungchanga a newspaper transcript i rawn thailang a. A bengvar thlak viau a. Hetah hian “Mizoram Gorkha Joint Action Committee chuan OBC dinhmuna dah an nih pawhin State Sorkar-ah Reservation an nei dawn lo a, Central Sorkar hnuaiah chiah a nih tur an tarlang “ i tih hi ka hriatdan chuan dik ber mai awm e. A dik ber chu zirchian theih turah ka ngai.

5. “Hnam fing tak Bengali (W. Bengal State), mihring maktaduai tlimpui awmna aṭang pawhin a tira Tea Garden Labours leh hna hnuaihnung thawktu tam takte khan hma lain Gishinga leh a hoten thapui an han chhuah a. Gorkha Council an satthla a, tunah he Council hi Gorkha State puitlinga siam tum mek a ni” , i rawn ti leh a. Kum 1790 bawr vela atang khan Gorkha Army te chuan Darjeeling leh a chheh bawr vel hi Indona ah hnehin an la a. Khatih hun lai chuan ram leh ram an in run thin a, an hneh te ram kha an la mai thin a. Thil thar a ni lo. Bengali te ram a lo ni ngai reng reng lo tihna a ni a. Gorkha Army in khatih hun laia Sikkimese lal a hnehna atanga Darjeeling ram lo nei ta kha a ni mai a. Ka sawi tum ber zawk chu “Gorkhali te hian Bengali ho ram va chhuhsak an tum tih na a ni lo” tih lampang zawk a ni. Chuan Mizoram Gorkhali te leh Darjeeling Gorkhali te hian culture in ang mahse Mizoram Gorkhali awm nghet te nen a tehkhin chi a ni in ka hre lo.

Aw le, Bung hnihna lampang ah kal ta ila.

Mizoram a Gorkhali lo awm tan dan:
Anglo Gorkha war 1814-16 hnu lamah khan British Army chuan Gorkhali ho hi sipai ah an la lut tan a. Chung Gorkha sipai an lakluh te chu British hovin a an awpbeh ram hmun hrang hrangah an thawn kual a. 1844 atanga 1889 bawr vel khan British Army chuan Mizo (Lushai) tih hi an lo hmel hriat ve tan a. An sipai te chu Mizoram ah thawnin Mizo khua te an lo run ve thin a ni. Kum 1891 khan British leh Lushai chuan inremna siamin administration lampang ekawl turin Political Officer te ruat a lo ni ta a.

Inremna a lo awm takah chuan chumi hun laia sawrkar lo insiam chuan hmasawnna lam atan manpower leh skilled labour a lo mamawh em em mai a. Hetih hunlai vel hi Mizoram a Gorkhali an lo awm tan dan a an sawi te chu ani. Then khat chuan 1865- 1871 bawr vel a awm tan angin an sawi bawk.

Mizoram a Gorkhali lo awm hmasa te kha British Army-ah te a an lo awm tawh thin avang khan hna chi hrang hrang te lo zirin an lo thiam viau zel mai a. Chung Gorkhali hna thiam (skilled labour) te chu District Administration in a mamawh angin a lo hmang thin a. Gorkhali te hian taimakna leh rinawmna an ken tel tlat avangin “labour force” tha tak an lo ni ta a. Mizoram hmasawnnan nan hian Gorkhali te hian an theihtawp in Mizoram tan hna an lo thawk tawh thin ani. Mizoram history kan sawilan apiangin Gorkhali te hi sawi hmaih theih an ni ta lo a ni.

A hnam ang zawng pawhin Gorkha leh Lushai te chu tlang mi an ni a. Lushai te chu mi hawihawm tak, tlawmngai leh thian kawm nuam ti tak leh thiante tan a rinawm tak an nihna te leh Gorkhali te rinawmna leh taimakna te chu a inmil ta em em a. Lushai te chuan Gorkhali te chu in unau tak leh inti chhung takin Lushai District ah chuan inlungrual takin an lo awm ho thin a ni. Hun lo kal zelah Gorkhali te pawhin an “orgin” theihnghilh thakin Mizoram chu rilru chhungril takin mahni ram ah an pawm a, Mizoram tan an theihtawp an lo chhuah ve tawh thin a ni. Gorkhali ni si, Mizo khaw lal sawitur te pawh an awm nual bawk.

Record awm te atanga hriat theih dan chuan Mizoram a Gorkhali awm hmasa(permanent settlers) te chu Maubawk, Khagdiya (Rangvamual) leh Kolasib ah te a ni a. Heng khua bakah hian Gorkhali ho chu Aijal(Aizawl), Sairang , North Vanlaiphai, Lunglei, Dhemagiri, Thingdawl ah te am lo awm ve bawk a. Hun lo kal zelah Bairabi, Chhimluang, Kawnpui,Sialsuk, Thenzawl, Tlangnuam, Tuikhaw Vengthar, Bualpui, Neihbawi, Vairengte, Champhai etc ah te an lo insawn ve bawk ani. Heng bakah hian khaw dang ah te pawh Gorkhali hi an awm ve rin ani a, mahse record hmuhtur a awm lo. Gorkhali tam tak chu Mizo ah in let ta te pawh an awm nual a ni.

Hmanlai Aizawl chhung bikah chuan Gorkhali ho chu heng veng ah te hian an lo in bengbel ve ani.
1) Survey Tilla (now Dinthar 2)
2) Sriman Tilla (now Zotlang)
3) Khasibanjiang (now Vaivakawn)
4) Patharkhani (Hunthar)
5) Zemabawk
6) Durtlang
7) Sihphir
8) Bungkawn
9) Venghlui
10) Khatla Lane
11) Gairi Gaon (Tuikual)
Gorkhali te chu 1980 chho bawr vel thleng kha chuan Mizoram ah hian harsatna pakhatmah an tawk ngai lova. Rilru Mizo ta na na chu Mizo te nen in thurual em em mai a. Mizoram Gorkha te hian Mizo atang hian thil tha tam tak an zir chho ve a, chutiang zel chuan Gorkhali te chuan an thiamna atangin Mizo te chu an thil thar te an lo zirtir ve nasa thin a. Gorkhali te chu Hindu an nihna angin mitthi an vui dan te pawh a danglam a (an in hal thin a). Hun lo awm zel ah chuan Mizo te mitthi vui dan (inphum) thlengin Mizo tradition tam tak an keng chho ve zel a ni. Helai a mitthi vui dan ka sawi hi Gorkhali ten Mizo tradition tamtak an rawn ken chhoh te zinga atanga example pakhat mai ani e.

1966 ah Mizoram National Front (MNF) in a ‘movement’ a rawn siam chhoh khan Mizo te pawh “modern society” lam a pan pui ve ta a. Mizo te chu caste system nei lo hnam an ni a. Mizoram Gorkhali te pawhin Mizo atang thil tha tak mai zirin caste system thlengin an lo kalsan ve a. 1970 chho bawr vel atang phei chuan Gorkhali te chuan “untouchability” te an bansan a, “Inter-caste marriage” te pawh pawm alo ni tan a, hnam hniam leh hnam sang(hindu hnam tamtak te hman thin ang) te pawh bansan a lo ni ta a.
Gorkhali thenkhat te chu Christian a in let te pawh sawi tur an awm nual a ni.

Mizoram Gorkhali te an lo awm tan atang khan tun thleng hian rilru Mizo tak pu in mahni culture a tha lo lai paihin leh Mizo cuture zulzui in, theih ang angin an lo siam chho ve zel a. Tun dinhmunah hian Mizoram population tehkhin chuan “micro minority” angin an awm mek a ni.

Mizoram chhung bikah hian Gorkhali awm nghet te chuan 1980 chho bawr vel khan harsatna an tawng tan a. Nepal lam atang Gorkhali leh hnamdang lo kal thar an lo awm ve tan a. Chung Nepal atang lo kal thar te chu tam tham tak phei chu an ni lova. Mizoram a zokhaw thenkhat ah thingzai leh hna hniam te te thawk tura lo lut te an ni awm e. Mizoram a Gorkha awm nghet ten YMA zulzui a tlawmngai pawl an din Mizoram Gorkha Youth Association (MGYA ) chuan hetiang a 1980’s chho bawr vel a lo lut te hi an lo ngaimawh em em a. Sorkhar te dawr in Mizoram a Gorkha awm nget (1950 hmalam a awm tawh te) te chu Mizoram hian recognize tura dilna an siam a. Helai te hi a pawimawh em em a. “India Union a in din hma a lo awm tawh te chu dan angin India ram nihna leh Mizoram State a citizen diktak an ni e” tih hi a ni.

MGYA chuan lo kal tharten Mizoram Gorkhali awm nget te tan harsatna an siam thei tih hre rengin sorkhar-a Mizoram Permanent Gorkhali te tan a Census siamturin ngenna an thehlut a. Hetiang anih duai avang hian Mizoram Gorkhali te chu Mizoram din tirh atanga “first citizen” ni mahse hamthatna tamtak sorkhar lam atanga awm thei te an dawng ve lova. Education, Higher technical studies etc ah at Category – 2 ah awmin lekha zirna lamah pawh MBBS te thlengin zir ve thei miah lovin an awm mek a ni.

Gorkhali OBC a dah chungchang:
Mizo District, Assam a a awmlai khan Mizoram Gorkhali te hi 1961 khan OBC status pek an lo ni tawh a. 1998 a MNF election manifesto ah khan MNF chuan Mizoram a Gorkhali awm nget te chu OBC status sorkar dan thlap a pek an lo intiam tawh bawk ani.

May 2001 khan Mizoram Sorkhar chuan “Mizoram a Gorkhali awm nghet chu mi 4453 te an ni a, heng mite leh an thlah te hi Mizoram a 1950 hma lam a awm te an ni e” a ti a. Hi hi ka hriatdan chuan 1960 bawr vel khan Mizoram ah hian Gorkhali awm nghet mi 5000 bawr vel an lo awm tawh thin a. A awmzia chu kum 40 chhung hian Mizoram Gorkhali te hi an pung miah lo tihna a ni.

OBC quota atang hian Mizoram Gorkhali te hian Central Government atang hamthatna tlemte an lo neih ve phah dawn a. Mizoram State Government tan engmah a hek lova, Mizo mipuite chanvo tur pakhat mah a hek lo. A nihna takah phei chuan Mizoram Gorkhali te hi Mizoram Government hian mahni leilung fate ah ngaiin a enkawl tur ni . Tun a central job vela India state danga hnam dang ten Mizoram chhung a hna an rawn thawh te hi Gorkhali ho chuan an chan ve theih phah dawn ani. A nihna takah chuan Mizorama Gorkhali mizo rilru pu tak ten chung hna te chu Mizoram tan an lo thawh theih ve phah chuan Indian state dang atanga loka (l Mizo tawng pawh thiam lo) hnamdang ten Mizoram chhunga an lo awmchilh ai chuan a tha viau zawk lovang maw? Tih hi ka zawhna ni bawk se.

PTI Correspondent pakhat ( a ziaktupa ka hrethei mai lo) in Vanglaini Chanchinbu a a lo ziah tawh atanga tlem lo thailang bawk ila.

“Tunhnaia Permanent Body-in Mizorama awm Gurkha/ Gorkhali-te Other Backward Classes (OBC) dinhmun pek a tum thu a puan hnu khan tlawmngai pawl thenkhat chuan an dolet na hle a. An thuchhuah ka lo chhiar ve chhunah chuan leilung fa Mizote tan a la pawi thei dawn niin an sawi a. Ka hriat chian loh ve thung erawh chu Mizote tana a pawi dan tur leh Mizo hnam himna a khawih pawi theih dan tur a ni a. Chu chu kan tlawmngai pawlte hian a hma hian min hrilhfiah sela chuan he article hi ziah a ngaiin ka ring lo. Theih chu ni se he kan thuziah hian Gorkhali-te OBC an nih Mizo hnam tana a pawi dan tur chiang tawka hrilhfiahna a cho chhuah theih chuan a lawmawm hle ang.

Mizote’n tunhma atanga kan chenpui tawh leh kan thenawm, kan thian Gorkhali emaw, Gorkha emaw, Gurkha emaw kan tih (a then phei chu Mizo hming hial neia an Mizo hming ngeia koh duh zawk leh kan chhungte ni hial) thlahtute hi Nepal ram atanga lokal an ni a. Kan tlawmngai pawlte hlauhthawnna hi a hriatthiam theihna chu Sikkim leh West Bengal-a Darjeeling vela leilung fate an chimral tawhna atang hian a ni. Mahse, tun dinhmunah chuan Mizoram nen chuan tehkhina bukna inanga khai chi a ni lovang. Hnam dang boruak engemaw a awma phu zuk a hlauh ngah em em chite tan lo chuan pawngpaw hlauh tur a awmin a lang lo. Hlauh tur a awm a nih chuan a hre zawkte’n inhrilhfiah i la a tha ang. Hlauh chhan hre si lova hlauh ngawt hi chu dawihzep thawmhnaw a ni a, thil hlauhawm tak tak laka tlanchhiat erawh chu finna a ni ve thei fo.”

(Reference: Research paper published by K.L Pradhan)

Similar Posts:

Recent Posts:

9 Responses to “GORKHALI”

  1. 1
    Khuangpu Says:

    Mizo kan atlai khan hengte chu lo ngiat ve tawh tur che u alawm. Chakma leh tuikuk pawh in tluk lo ka ti ve tlat politics ah chuan. Anni aia rei he ramah in khawsa tawh a, OBC levelah in la buai em em ringawt, Inhmuh tawh pawh ka ring lo. Rambuai laia Mizo hnam sipaia Gorkha tlangval tang ve te atang pawh khan chance kha zawng ve ula tha tur ania. Tunah chuan a khirh tawh ang.

    Report this comment

  2. 2
    H.Vangchhia Says:

    A bengvar thlak hle mai (Y) A thuhrimah Chakma leh Tuikuk aiin Gorkhali hi ka ngaina zawk hrim hrim.

    1950 hmalam a Mizoram awm tawhte leh an thlahte kha Mizoram khua leh tui an nih laiin a hnu lam chu an nilo tih an sawi hi ka hre tawh thin. Chutiang thovin Chakma pawh chumi hun bawr vel tho a awmte leh an tlahte pawh thuhmun tho niin ka hria, mahse an population hi sazupui ang maiin a pungchak niin a lang thung. Puitling sa a Mizoram a piang an awm teuhin ka ring tlat a ni!

    Report this comment

  3. 3
    loneeagle26016 Says:

    ‘Mizo District, Assam a a awmlai khan Mizoram Gorkhali te hi 1961 khan OBC status pek an lo ni tawh a.’..hemi anih chuan hei hi a hman theih tawh loh tihna em ni.. tuna a thara han pek leh a ngaih tak tlat… Zir chian deuha, in sawi angtak taka Central lama OBC Reservation chuh nan anih ringot chuan Mizoram tan pawh ui thu a va awm lo ve mawle.. tha thlah miah lovin, NGO hruaitute MZP, MSU, YMA, MHIP ect kawm chiang ula, in sawi ang takte anih chuan tuman an dodal lo ang che u. In la hmu mai ang.

    Report this comment

  4. 4
    s dala Says:

    Keichu C-Y.M.A ngaihdan hi zofa tetan chuan a thatber karing tlat anni hian zirchianglo in O.B.C HI thalo antih ngawt karing tlat lo mithiam leh chin chang hretak tak hruaitu antamve bawksia a pawnga puichuan tianghian antingawt lotawpang. rambuai laikhan gorkhali te m.n.f tangte an awmlai in sipai mizote chunga sual tak tak an awmvetho bawk kha

    Report this comment

  5. 5
    H.Vangchhia Says:

    CYMA hi congress MLA thar khan a ho lai atang khan ka ring tawh hrih lo.

    Report this comment

  6. 6
    Khuangpu Says:

    Rambuai laia Mizo puite ngei hek duh mah an awm alawm le. Hnamdang diah si tlangval 60 ngawtmai Zoram tan nunna hlan phal an awm kha ka ngaisang ve hrim hrim. Brig.T Sailo in A soldiers Story a ziah ah khan a tawp lam a Human rights hnena memorandum a thehluh ah khan Gurkha Regiment Mizoram chhim lama che te chuan sawisel an kai ve lo thung tiin a ziak tlat. Bakah Mizoram leh an ram lama Gurkha ho hi huang khata dah chi anni in ka hre lo. Mizo USA lama piangte pawh khuan tihtak zetin USA an hmangaih an ti.Gurkha ho chu sawileh sawi hnu an fing tlai ve lehchhawng ka ti deuh..

    Report this comment

  7. 7
    chhana Says:

    Ngaihtuah a ti thui hle mai. Kei chu OBC hi ka duhlo rih e, mahni hmasial takin.

    Report this comment

  8. 8
    Dr John Says:

    (Y) Post tha khawp mai.

    Gorkhali leh Nepali tih hi engnge a danglamna le? {mi hre lo ve te :D }

    Report this comment

  9. 9
    Charice_mizo Says:

    I thusawi tam tak khi a dik hmel rualin Gurkhali te hian Mizo rilru an pu hran lo tih hi chiang takin kan hre awm e. Nangmah chuan ilo pu pawh a ni mahna, mahse Mizo culture pattern thenkhat an copy vang ringawtin ‘Mizo rilru’ an pu tihna a ni hauh lo.

    Tin, Mizorama hei leh chen awm tawh an vaia Kristiana kan la siam thei miah lo te, an Hindu culture nghet taka an la vuan tlat te hi Mizote tan chuan inenfiah ngaihna lai tak a ni. Delhi-a Mizo tlangval, thian anga a kawm Gurkhali tlangvalin a mu lai chhan ho lutukah inven pawh inveng ve hman lova a sah hlum ringawt atang kha chuan Gurkhali laka ka rilru hi a dang zar tawh mai a ni.

    Tin, Gurkhali te hian political authority emaw nei chiah sela Mizoram hi an hmangaih hranpain ka ring lo bawk. Tunah chuan an ‘helpless’ ve ema, duhthlan tur an nei lova, an chenna ram tan ‘service’ an pe ve a ni mai. Chungte chu hnamtin dan alawm. A ni lawm ni, post tupa?

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.