Zofate Chanchin leh Vai Len Thu

November 21st, 2010 6:30 am by ZerO

Mizo’ hian Mizorama Luseitawng hmang leh chuta tanga pem darhte hi a kawk lek lek tawh a, Luseitawng hmang ve lo te chu Mizo huang pawn lamah kan dah ta der mai (?) Chuvangin Zohnahthlak dang te paw’n Luseitawng hmang te hi Mizo ni bika ngaihna an nei ve tlat bawk. Hei hi Zofate zinga harsatna lian tak pakhat niin a lang.

Ram hrang hrangah kan awm a, tlangram chhengchhe takah inkalpawhna a lo harsa a. Ram pakhata awmte pawh kan inthen darhna a lo rei tawh bawk a. Kan thlahtute hun atang tawh khan hnam pumpui huapin hnam hming inkohna kan neih loh vang te pawh a ni thei bawk a. A pawng ataka indem thei kan awm lo.

Hei erawh a chiang. Zofate hi hnam mawl tak, lehkha pawh nei lova hun rei tak lo khawsa kan ni. Thawnthu anga inhrih chhawn, belhchian dawl lo ‘History’ kan nei a. Chhinlung puk atangin nupa kawp chawi te tea lo chhuakin, Ralte nupa an lo chhuah ve chuan an bengchheng lutuk a, puk neitu chuan a puk chu a chhin ta daih a, Mizo hnam hi kan tlem pah a ni tih te, Seipui khaw bula Muchhip tlanga puk atanga lo chhuak a, Seipui khuaa awm an nih avanga Lusei tia koh kan ni tih te hi belhchian a dawl lo nain kan history a ni tlat. Paite hian Tiddim khaw bul Chinnuai puk atanga piang chhuak kan ni an inti a. Pawi leh Haka thlah te hian Falam khaw bul Lailun puk atanga lo chhuak niin an insawi a, ‘Lai mi’ an inti bawk.

Chhul khat chhuak kan ni kan tih laiin thenkhatin ‘Adama leh Evi atanga chhut chuan Sap ho nen pawh chhul khat chhuak tho kan ni’ an lo ti bawk a. Eng chen nge kan inchhui dawn tiha buai tawk kan awm bawk. Kan hla thu te, thil hming kan sak dan te, Lai tawnga Hlado/Bawhhla kan chham atang te hian mi pakhat hrin, tawng chikhat hmang thin kan nih a rinawm. Pawi/Falam in ‘Feh’ an tih chu Lusei-in ‘Lo-a kal’ sawi nan kan lo hmang ve tho a. Chaw sawina ‘Rawl’ tih te hi kan hla thu-ah ‘Chhun rawl’ rinrawl tiin kan lo hmang ve bawk.

Ziak mi thenkhatin an hotute an inngeih lo a, indo an chin avangin an inpawh tawn lo a, rei loteah an nunphung leh tawng a lo damlam hret hret a ni tih hi pawm a nuam hle. Vai len atanga kum 50 chhung leka Zofate ram a lo inthen dan hi i ngaihtuah teh ang u.

Vai lian kan tih hi British sorkarin Zofate chenna ram, Chin Hills leh Lusei Hills a lak kha a ni a. Sap hovin Vai an rawn chhawr a, Sap chu tlemte an ni a. An hmuh tam ber kha Vai a nih avangin ‘Vai lian’ an lo ti ta a nih hmel. 1888 khan an bei tan a, 1896 ah Zofate chhenna ram pumpui chu British in a awp bet ta a ni.

Chin Hills la tur hian Kalemyo leh Gangaw atanga kai an awm. Kalemyo atang hian Sir George White leh Brig. Gen. Founce ten sipai 1622 leh puak phur 2073 nen Thantlang kawng atangin an bei a. Gangaw atanga kal te hi Major Gen. Simon an a ho a, sipai 1869 leh puak phur 2073 a nei. Zofate paw’n an lo bei let ve a, thi leh hliam an tam ve ve hle. Mahse an ralthuam a inthat hleih bawka Sapho chuan an hneh zawk zel a. Tonzang lal Hau Chin Khup phei chu Rangoon ah an hruai a, an tantir a ni.

Sap ho hian Reng Lal Chawn Bik-a khua Falam hi an bei ngam mai lo a. Inpe turin leh inngaihtuahna hun ni 2 an pe a, Chawn Bik-a hian inpek a tum loh thu a hrilh ve ngat. Mahse an inhuphurh tawn emaw ni, tu lam mahin silai hmet puak lovin an inthathen a. Sap ho hian 1892 ah Falam bulah khaw dinin Chin Hills khawpui ber leh District Headquarters-ah an siam a, Falam hming a pu ta zawk a. Lal Bik-a khua kha Tlaisun khua an ti ta a, Lal Bik-a pawh kum 1982 hian a inpe ve ta a ni.

Lusei Hills la tur hian thuang hnihin an rawn thawk ve bawk a. Silchar atangin Brig. Simon leh Col. Skinner ten sipai 1180 in an bei a. Chittagong atangin Brig. Gen. Treyear hovin sipai 3380 in an bei bawk a. Hmun tinah inkahna a awm a, mahse ralthuam an neih that avangin 1890 khan Sap ho hian Lusei Hills an awp ve ta a ni.

Vai len hma daih khan British hian India leh Burma chu ram khatah finin India atangin a lo awp a. Chutihlai chuan Zoram pum chu thendarh a la ni lo. 1935 khan Burma chuan India atanga awp chu a duh lo a, British sorkar hnenah an dil a. April 1, 1937 khan Burma leh India chu an then ta a, ramri atan Tiau lui hi an hmang a. Chuta tang chuan awptu sorkar inang mah se, Zofate ram chu Tiau lui chhak leh thlangah bial hranah a inthen ta a ni.

1947 leh 1948 ah British sorkar atangin India, Pakistan leh Burma ten Independent an sual chhuak a. Pakistan atangin Bangladesh a lo indang ve leh a, Zoram chu sorkar pathumah thendarh a lo ni ta a. Amaherawhchu, khawvel ram hrang hrang thlir hian sorkar pakhat hnuaia mipuite hi hnam khat vek an ni kher lo tih hria ila, tawng chi hrang hrang hmangte an ni tih hriat a tha hle.

(Note: Ka pu lehkhabu ziak ka refer a, thlalak hi Daifim Art Gallary leh Lunglei Museum ami a ni e.)

Similar Posts:

Recent Posts:

21 Responses to “Zofate Chanchin leh Vai Len Thu”

  1. 1
    dingtea Says:

    Pu Zero he thu “Lal Bik-a pawh kum 1982 hian a inpe ve ta a ni” tih sual palh ani lo maw? a kum hi ava hnaivai ve, 1982 nge ni a 1892?
    i thuziak a thra hla mai a bengvar thlak e.

    Report this comment

  2. 2
    ZerO Says:

    dingtea #1, typo. 1892 zawk a ni e.

    Report this comment

  3. 3
    H.Vangchhia Says:

    ZerO, angaihnawm e. Vailen awm tawh lo nan, Kumpinu lamin an thurawn angin Zohnahthlak lal tam tak Kulkhut (Kolkata) lamah remna siam turin an chhuk a. December 1872 khan Kulkhut chu an zuk thleng ta a nih kha. Khami tum khan Zohnahthlak lal te tawng lettu turin ka pu pu leh Lalbuanga kha a tel ve nghe nghe.

    Thla te la hoin, lehkha pawimawh te an ziak sak a, “kan rawn kal leh hunah heng te hi min lo hmuh anga,” tiin. Chu’ng te hawn chuan Tlawng dung an rawn zawh haw leh ta a. Vanduai thlak tak maiin an haw kawngah Sikserh (malaria) an vei ta hlauh mai a ni. An ni lah chuan, “kan thla an la tawh a engtin nge kan dam reng ang,” tiin an thlalak leh lehkha pawimawh te chu an halral ta vek mai a nih kha.

    An thlalak hlui ho hi Aizawl museum ah en theihin a awm, keini pawh Sap missionary in ka pu apek kan la kawl tha nghe nghe asin.

    Nepali leh Gorkhali ang, Aryan sawi ang takin, Austrian ho leh German ho ang te pawn kan inchan thei ang chu ( kan awmdan hi)

    Report this comment

  4. 4
    thiana Says:

    A bengvarthlak bakah a ngaihnawm hle mai. I pu thuziak hi a bu-in a awm tawh em aw ? Zofate tan document pawimawh tak a tling a nih hi.
    VAILEN thu ah hi chuan kan pi leh pu te khan zofate bak hnam dang an hmuh ve chhun chu tuikukho an ni mai a,tuikuk kha VAI tiin an ko thin.Khatia hnam dangin an rawn beih takah pawh khan a kawr(pawl=tuna vai kan tih tak) leh a sap an la hrehrang lova,hnam dang sawi nan VAI an ti mai a ni zawk lo’ng maw ?

    Report this comment

  5. 5
    chawnghilh Says:

    VAILEN hi etymological nil niala chhut a hlawh fu, an chhut dan erawh chu a inang hran lem lo. VIOLENCE atanga derived a nih ring te, VAI tih pawh BHAI (Unaupa) tihna atanga chhawm a nih ringte an awm. BHAI rawn LIAN kha VAILEN an ti nge ni dawn le?

    A la rei loh teh reng nen, an lo chhinchhiah ngun lo em a ni!

    A tlangpuiin ZerO … i post bengvarthlak hle mai! ka hlawkpui belh zel e.

    Report this comment

  6. 6
    H.Vangchhia Says:

    Vaichhe ho maw? :mrgreen:

    Vai ho vai kan tihna chhana ka hriat chu, ngaihnepna tawngkam a ni ve tlat. An nin Kuki/New Kuki min lo ti ve bawk ang hian; Khasi phei chuan janglih (ramhnuai mi/ramhnuai a khawsa) min ti mawle. A thu hrimin vai tih hi thil te tak sawi nan pawh hman ani fo mai.

    Report this comment

  7. 7
    ruaruatapa Says:

    Ngaihnawmin, a bengvarthlak hle mai

    Report this comment

  8. 8
    mzvision Says:

    Heng thendarh te hi zawmhkawm leh tumin ZORO kha a lo ding ani. tunah hian UN kaltlangin hma an la ve bek bek zel ani.

    Vailian tirtu British hian min thendarh veka, chuvangin Zohnahthlakte hi Burma, India leh Bangladesh-ah te kan darh ta ani. Zofate Jerusalem hi Lalpan tunah rih chuan Aizawl hi a buatsaih niin ka hria

    Report this comment

  9. 9
    ChhawnBura Says:

    Post hlu tak a ni. A bengvarthlak e.

    Zofate hi hnam mawl tak, lehkha pawh nei lova hun rei tak lo khawsa kan ni.

    Hei hi chi khawvela mihring awm zawng zawng te paltlang vek (tur) a ni. Mizote pawh hi ram changkang zawkte thlen chin kan thlen ve hun a nghahlehawm khawp mai.

    I milem rawn dah khi a va mawi em!! Daifim Art Gallery website ka zawnga ka hmu miah lo, a awm lo zawk emawni :?

    Report this comment

  10. 10
    sihal Says:

    bengvarthlak thin hle. Kan history hre tur hian thilhlui kan haih peih hi a ngai a ni. Post tha tak a ni e

    Report this comment

  11. 11
    XaiA Says:

    A ngainawm hle mai,Kan history lam hi a la rei loh nag hu hian chhinchiah that a tlem hle a,tan lak deuh a tul hle a ni.

    PS Milem khi a ziak nalh zek.

    Report this comment

  12. 12
    saberek_a Says:

    hetiang lampang chanchin hi chu ngaihnawm ngawt mai, sikul kal laia kan zir bak erawh ka hre meuh lo thung, mahse kan sir khan sawi ngaihnawm thei niaa aww…good post

    Report this comment

  13. 13
    Rempuii bAkcheH Says:

    Post thra khop mai.

    Report this comment

  14. 14
    vlchinzah Says:

    Post tha tak ani, ani reng lah tak a Adam thleng thleng chhui duh pawl kan awm thin hi chu atha lo ngawt mai. Mizo te hi hnam tlem tak inbei tham kan awm lova hmun hran hranah awm mahila tang ruala rilru khat pu a awm tur kan nih lai a kan in bei fo mai hi chu apawi ngawt mai.

    Thangtharte kan harh vat loh chuan a nghawng chu ala na khawp ang le

    Report this comment

  15. 15
    john.puia Says:

    lusei ho hian lusei inti duh hekloh vang ni in ka hriah, lusei ti hi a nalhlo lutuk vang nge mawni mizo han inti kher, mizo chu hnam hming a nilo hre reng chungin :D

    MNF buai lai chauh ah mizo vek kanni, kan tangrual tur anni eke bale.. a hnu ah pawichhe ho, lakher ho etc ti le zawt zawt si..

    :evil:

    Report this comment

  16. 16
    malsta27 Says:

    Pu Zero, ‘Puk’ atanga chhuak tih hi chu ziaktu hrang2 te’n ziak thin mahse thil awih awm loh a nih mai bakah, a theihloh angah a ngaih theih in ka hria. Mahse record hmuh tur emaw, physical evidence neih na tur in,laih chhuah(excavate) tur te a awm nih rih si loh hi chuan rin dan kalpui mai loh hi chu buaithlak ka lo ti ve mai2.
    Tawng chungchangah hi chuan, mi thiam te sawi dan in,generation a zir te, khawvel in a a ken ‘hnamdang nen a in chawhpawlh’ avang te, leh awmna hmun hran avangte hi chuan a danglam thei khawp in a lang, chumi avanng chuan mizo nihna a kha a danglam phah in a lang lem lo.

    NGAIHNAWM HLE MAI………

    Report this comment

  17. 17
    ainawn Says:

    I post bengvar thlak e.

    zero- Pls in 9436143058 ah min lo call ta che.Biak che ka va duh emm.

    Report this comment

  18. 18
    Ku Muanga Says:

    ZerO hi, rin loh lam daih pawh ril tak tak i rawn phawrh a, a ngaihnawm bakah a bengvarthlak khawp mai.

    Painting a hmuhnawm khawp bawk.

    Report this comment

  19. 19
    mparalte Says:

    A ngaihnawm khawp mai. A ngaihnawm takzet….

    Report this comment

  20. 20
    Aryan Says:

    Middle School a kan zir hnu. :roll:

    Report this comment

  21. 21
    triplestar Says:

    post bengvarthlak tak a ni e, pic khi ka han en khian eng tik kum vel nge a lantir tih ka hrethiam mai lo, hman lai viau angin a lang na a, pa-fa inkai ah khian, pa zawk khian kawr vaar leh kekawr tluan dum a ha a, napang khian kawr sen leh kekawrbul dum, chu tiang deuh bawk chuan, naupang pahnih inkawm ah khian hmeichhe naupang zawk khian kawr fual pawl a ha a, mipa naupangin kamis var leh kekawrbul dum. In sak dan leh khawsak danah hian a la hman lai hmel viau si a, an thuamhnaw erawh chu a changkang tawh viau lawi si, he picture a an ziah hi eng kum vel nge ni ang tih ka hre thiam lo, a hria chuan han sawi teh u (sawisel ka tum vang hrim2 a ni lo a nia)

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.