Lalsuthlaha

December 13th, 2010 12:30 pm by Tluanga Chawngthu

Tuna Tripura State chhûnga awm ta Mizoram dep lam tlângram Sakhan leh Longtoroi velah hian Palian lal Lalsuthlaha hi kum 1843 thlasik lâi vela a pa Liantura a thih hnuin a lal  tan a. A lal chhûng hi reilote nimahse, hriat thama Mizo lalte zinga British Sorkarin a awp India ram chhûng rûn hmasa ber tu leh, British Sorkarin Mizo khua luhchilha a beih hmasak ber anih avangin Mizo chanchin ziaknaah leh British India chanchin ziahnaah a hming hi langpha a ni.

LALSUTHLAHA THLAHTUTE:

Mizote hi khawchhak(Myanmar) ram atanga tuna Mizoram lam pana an rawn thlangtlâk hian, Lusei lal Zahmuaka thlahte zinga Tîau lui kân hmasa ber Paliana fate chuan, Pawiho laka zuamawm lutuk an nih loh nan khaw lian tak, in 3,000 lai khuaa an chhâl ‘Dungtlang’ ah an inhlawmkhawm a, lal pathum – Robuara, Huliana leh Bulpuiate’n an awp a. Hei hi Mizorama khawpui ding hmasa ber a ni a, Palian lalte an ropui hun lâi ber a ni.

Palian lalram hi Sailo late’n an dîp ral tak avangin Dungtlang atang hian an inthendarh ta a. Chûng inthendarh zinga Bulpuia fapa Huliana pawlte chuan thlangtla zelin Chipuitlangah kum 20 – 30 vel awmhmun an khuar a. Amaherawhchu, Sailo lalte nen an inngeih loh avangin Huliana fapa pahnih Tuvanga leh Lalchungnunga lal laiin Sailo lal Lalpuithanga’n arawn rûn a; tlâwm zawka an tan avangin Tuvanga chuan Hmunpuiah Suakpuilala a bêl a, a nau Lalchungnunga erawh chu Hill Tipper(Tripura) ah alût thla thung a ni.

Lalchungnunga hian fapa pakhat Liantura a nei a, Liantura hian fapa pahnih Vantawia leh Lalsuthlahate a nei a. Anni pahnih thlahte hian kum 1953 a lal bân hnu thleng khan Tripura-a Sakhan tlang leh Longtoroi velah hian hmun an la luah a ni. Tun thleng huan an súlhnu pawh hmuh tur a la awm.

KACHUBARI KHUA A RUN:

Lalsuthlaha hian a pa thih hnu lawka a lal atangin a ram luah chin bul lawka Manipur khua Kachubari chu rûn tumin a inbuatsaih nghal a. Kum 1844, April ni 16 zanlaiah mi 200 vel hruaiin Kachubari khua chu a rûn thut a; mi 29 lâi a that a, lú 20 a la a, sal 6 a hâwn bawk a. Chutih laia British Sorkar hmunpui Calcutta(Kolkata) in an lo hriat chuan an thinrim hle a. Lalsuthlaha chu Rêng lal hnuaia mi ah ngaiin a chunga rorel nghal turin Rêng lal chu an ti nghal a. Mahse, he Rêng lal hian Mizo lalte chu beih an khirh thu leh ama thunun theih an nih loh thu a hriattir thung a. Calcutta-a thuneitute chuan sipai chakna hmanga Lalsuthlaha chu beih mai an rêl thlu ta a ni. Tichuan, Captain Blackwood-a chu Syhlet Infantry Company hruaia bei turin thu an pe ta a.

CAPTAIN BLACKWOOD-A’N LALSUTHLAHA A MAN:

Captain Blackwood-a chuan Syhlet Infantry Company chu hruaiin hemi kum vek hian beihpui an thlák ta nghal a. Kum 1844, December ni 4 ah Lalsuthlaha khua an lût thleng ta a. Hetia harsa lutuklo va Lalsuthlaha khua an luh theih chhan hi hetih laia Palian lal Ramisinga’n kawng akawhhmuh vang leh, Rêng lalin a tanpui vang a ni.

Sipaite chuan Lalsuthlaha khua chu an hual chhuak nghal vek a. An tam tham em avangin Lalsuthlaha khua te chuan lo beih emaw tumna an nei ngamlo niin a lang a, engtinmah ti lovin an lal thupek an nghak tawp mai a ni. Captain Blackwood-a chuan inpe mai tur leh engtinmah an tihnat loh tur thu palai hmangin Lalsuthlaha chu a hriattir a, a inpek loh chuan a khua chu hál darh vekah an vau nghal bawk a. Lalsuthlaha chu remthu sawi turin alo chhuak a, chu chu Captain Blackwood-a hian alo man ta nghal a ni. A rual hian a râldopui midang 6 an man tel ve nghal a, amaherawhchu, heng mi 6 te hi chu a khuate rorelna hmaah Sorkarin a chhuah vek a ni.

KACHUBARI KHUA A RUN CHHAN:

Karimganj-in thlang lam ram a depna lamah British Sorkar phalnain Manipur lal chhûngkua a mi, Tribhowanjit leh a unaupa Ram Singh te chuan Meitei khaw pahnih an din a. Hetih hunlaia Mizote ramhnuai lama lo lang zeuh zeuh thin dang tura British Sorkar ruahmanna anih avangin Lalsuthlaha hian hnawksak a ti hle a. Chubakah, a pa thlàna târ tur ‘milu’ a ngaih avangin milu târ tur zawn nan Meitei khaw pakhat zawk Kachubari hi a rûn ta a ni.

A chungthu an rêl laia a thiam thu sawinaah chuan, “Heng Manipur lal fate hian Manipur lal thutthleng an inchuh a, anni pahnih hi chungnun zawk duh ve ve an nih avangin ka pa hi sum leh mihring lama tanpui ve turin an sâwm a. Mahse, ka pa hian chhûngkaw thila inrawlh ve chu tha ati lo va, an sâwmna chu a hnial a, an thinrim chuan ka pa hi an sawisa a, chu chu a thihpui ta a ni. Milu târ tur zawn nan ka pa sawisatute khua Kachubari chu ka rûn a ni,” tiin a sawi thung.

A chhan dang ni thei âwma lang pakhat chu Lalsuthlaha hian British Sorkarin phubâ an lak a rin loh vang a ni thei. Kum 1826 ah Syhlet Bengali thing la ho chu Lalsuthlaha unaupa Vantawia chuan a that chiam a, hemi tum hian chutihlaia Syhlet District awptu chuan Vantawia nena inremna siam turin mi pathum a tir a, palâi pahnih chu Vantawia hian a lo hrêng a, tihthaih nan Bengali lu an lakte chu a entir a, pakhat chu a tir hâwng leh a. Thuneitute chuan sumin heng mitângte hi an tlàn chhuak a, engtinmah an bawhzui loh avangin Lalsuthlaha pawh hian Kachubari khua a rûn hi a lêt leh awm lo turah ngaiin a bei ta a ni thei.

THIAMLOH CHANTIR A NI:

Kum 1844 December thla vek hian Syhlet khawpuia District Judge ho hmaah Lalsuthlaha chu dintir a ni a; zâmna engmah a neilo. Roreltute chuan damchhûng lung in tâng turin thu an rem a, hei hi Bengal Sorkar pawhin a pawmpui nghal a. He a chungchâng an rêl dan hi dik tawklo lai awm nia sawi a ni. Session Judge Mr.Dampier-a leh Syhlet District Magistrate Mr.Seatop-ate hian thiamloh chantir an tum sa hrim hrim a, hrem lohva chhuah an tumlo niin an sawi. A chungchâng hi Regulation Act of 1829 anga rêl a ni.

Thiamloh chantir anih hnu hian Syhlet khawpui dâia Zamindar Alu Amzada Huan In(Outh House) ah dah a ni a, heta a awm lai hian a fapa Ngûrchuailovate nupa chuanin an tlawh thin a, an awmpui thin.

LALSUTHLAHA LANSARH BIKNA TE:

Mizo lalte zîngah lal ropui tak tak, khua leh tui chhan nana mahni nun ngêi pawh hlân ngam, felfâi taka mahni luahchin ram enkawl thin, an thih hnu pawha thangtharte thinlúnga nung reng turte zingah Lalsuthlaha hi a lansarh bikna tur a awm a, chûngte chu:-

1). Huaisen taka British Sorkar awp ram, Mizo lalte zinga rûn hmasa bertu a ni.

2). Mizo hnahthlak Lusei ho zingah Tripura ram luahtu hmasa ber Lalchungnunga tupa a ni.

3). British Sorkarin Mizo lalte zingah damchhûng lung in tâng tura a hrem hmasak ber a ni.

4). Mizo lal ropuite zingah mahni khua leh tuite awp reilo ber a ni.

5). Mizo khua, British Sorkarin a beih hmasak ber chu Lalsuthlaha khua a ni.

A HUN HNUHNUNG:

Lalsuthlaha lung ina a tân hnu hian a chanchin hi hriatzui a ni ta lo va; lung inah hian a thi nia hriat a ni. Lalsuthlaha hun chhûng hi kum 1813-1844 vel niin alang a, hei hi sual lutuklo tura ngaih a ni. Amah hi mahni ram hum duh vanga nun chân hmasa ber a ni a, hetianga British Sorkarin a chunga hremna an lek avang hian Mizo laldangte pawhin amah hi an rin loh phah a; inbiak emaw, inrem emaw an hreh phah hlé a ni. Hei hian Mizo lalte zingah thûi takin nghâwng pawh a nei a ni.

………………..

References:

1.         Dr.Lalthanliana : Mizo Chanchin (Kum 1900 Hma Lam)

2.         B.Lalthangliana : Zotui (Studies in Mizo Literature, Language, Culture, History and Critism)

3.         Major A.G.Mc Call : Lushai Chrysalis

Similar Posts:

Recent Posts:

15 Responses to “Lalsuthlaha”

  1. 1
    tlau Says:

    a va sei em2 ve.chhiar ang

    Report this comment

  2. 2
    tlau Says:

    zephenath. awmlo emaw ni le. a tha hlemai. mizo history hriat tam hi a tha reng ani

    Report this comment

  3. 3
    littlerascal Says:

    Va sei ve, tihtur neihloh huna chhiar ah

    Report this comment

  4. 4
    lushai_er Says:

    Ka source-ah chuan “Kum 1844-ah chuan, Buara fapa (Lalchola) Lalsuthlaha, Saithah Lal hovin Manipur ram chhung Pardaganda Kochabicolong an va run a, mi 20 an that a, mi 6 salah an man bawk a. Chumi avanga hrem tur chuan Capt.Blackwood-a ho an lo kal a, (Lalchokla) Lalsuthlaha pawh chu a ma khua Saithah-ah chuan an man ta a, damchhung tang turin an thawn bo ta a. Mahse Lushai ho chuan hlauhna chang hre chuang hek lo, 1847 atanga 1849 chhung zawng an zuk run chamchi leh ta thova.” tih a ni ve thung. [Source: History of Mizoram by Chaltuahkhuma]

    “1). Huaisen taka British Sorkar awp ram, Mizo lalte zinga rûn hmasa bertu a ni.” Hei hi ziaka record-ah a hmasa a ni mai thei, mahse Lalsuthlaha hma pawh hian Vai ho hi chu an run fo tawhin a lang.

    Report this comment

  5. 5
    Asteric Says:

    Ka hriatna ti zau leh sawt e. a bengvar thlak hle mai :lol: :lol:

    Report this comment

  6. 6
    chhangte_ll Says:

    misual.com a zeldin thu sei deuh deuh anglo takin uluk fa in vawihnih ka chhiarchhuak dap. A ngaihnawmin a bengvarthlak hle mai. Hei vang hi ani lawmi ‘First Punitive Expedition‘ a lo chhuah nachhan kha !!

    Report this comment

  7. 7
    Thlams Says:

    Bengvar thlak hle mai! Chiang leh zualin la chhiar ang.

    Report this comment

  8. 8
    H.Vangchhia Says:

    A ngaihnawm khawp mai.

    Report this comment

  9. 9
    sillyBoy Says:

    Reference a tana i hman B. Lalthangliana hi chuan a hre viau zel. Kan Sir hlui a nia, Mizo history-ah chuan a rawn tlak khawp ang. A bengvarthlak e.

    Report this comment

  10. 10
    muantea Says:

    Lalsuthlaha hi ka lo la hre ngai hauh lo mai. Dah that tlak a nih hi. Mi(sual) nih kan hlawkpui leh ta.

    Report this comment

  11. 11
    evergreen Says:

    good post..save keuh te’ng

    Report this comment

  12. 12
    funny Says:

    A bengvar thlak hle mai.

    Report this comment

  13. 13
    khumchikthei Says:

    Bengvarthlak khawp mai.

    Khatia an thlang tla ta kha, jampui-sakhan hill range an pel thla a, Longtarai tlangdung an han chuankai khan khawthlang lama phaitual cham put mai kha a lo lang i chek ang chu, chulai hmun chu “LANG TA RAIH”, an ti a. Hun kal zel ah vaiho in an lam thiam ve si lo va, longtarai tlangdung an ti ta a lawm.

    …khrum

    Report this comment

  14. 14
    cotdarz Says:

    A va han hlawk tak em he post chu tha tak a ni ringawt. Lalsuthlaha chu a lo fingvar hma hle mai, a huai bawk.

    Report this comment

  15. 15
    ChhawnBura Says:

    Zep lohvah chuan, ṭha ka ti sia peih lo chung chungin ka chhiar chhuak. Bengvarthlak khawp mai. Post hlu tak a ni.

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.