Zo Nationalism : Part 2

November 8th, 2011 2:30 pm by sammy_walker

KHAWI LAMAH NGE?

Zohnahthlakte’n zalenna kan sual dan chanchin inziahna lehkhabu tamtak a chhuak tawh a. Chu’ng zinga Holy bible deuh thawa chhah, R.Zamawia buatsaih ZALENNA ZINKAWNG (2007) tih, a sub-title-ah ‘zalenna mei a mit tur a ni lo’ tih a hman chu a ni.

Hei hian ngaihtuahna rilru a ei a, a bu hming ringawt paw’n thu a sawi sei hle niin ka hria. Zalenna ram um in, zalenna meichher chhiin, Zofate hi kan zin a; chu kan ram um, kan thlen hma loh chuan, zalen kan duhna rilru, kan chhungril alh hi chhawm nung zel turin he lehkhabu ziaktu hian min chah nghal a ni.

Eng hri tak nge kan vei bik ka hre lo. India hmarchhaka chèngte hian, zalen lo riaua inhriatna kan nei tlat. A chhan errawh a in ang vek lo ang. Kan awmna a kilkhàwr lutuk vang leh pâwnlam mi nen kan inchiahpiah lo luat vang ni hmasa berin ka ring.

Keini rual ho te hi chu British khua leh tuia piang, India ramin zalenna a hmuh hnuah, kan duh leh duh loh thu thlu loa India khua leh tuia min sengluh kan nih bakah pâwnlam vai thil hrim hrim chu sakhua nen inhal, chu vanga thinhrik/lungten tlat tum leh mingo, a bikin missionary thiltih hrim hrim chu dik lo thei lo khawpa ngaia seilian kha kan ni a.
Chuti ang khawpa kan rilru an bawih hneh chu kan nih avangin, inti-Indian kha intih Hinduna leh vaina, Hindi tawng zir pawh intih Indian tumna ni tura ngaihna a awm tlat a, Mingo ho ngaihsan CHI an tuh rualin vai hrim hrim hmuhsitna chi an tuh tel bawk a, chuvangin kan hunlai mite chuan, India rama awm kan ni a, India erawh kan nilo tih kha kan thu changchawi ber a ni. Chu boruaka lêngte kha chuan indanna thuchah hrim hrim chu Aigupta bawih leh Babulon sal atanga tlanchhuahna dar ri angin kan bengah a ri a. Hliam pawh kan awlsam.

 

Tun thlengin zalenna kan sual dan chanchin chhuitu leh ziaktute’n an chham hnem pawl pakhat chu, min awptu Britist sorkar khan, kan duh leh duh lo thu thluloa an duhdan ang anga min daidarh vang a ram hrang hrang cheng ta kan nih thu hi a ni awm e.

Kan dinhmun tur an tih fel hma, Crown Colony hnuaiah min dah lo a, min chhuahsan kha kan harsatna bul a ngai pawl kan awm bawk. Kan beisei anga history inher ta lo kha, kan her kir a, siamthat kan duh a ni. Ziaktu pakhat phei chuan British rambunga kan luh atanga India-in zalenna a hmuh tur thleng (1895-1946) inkar, kan zalenna min laksak chhung zawng kha ‘Golden History’ a nihzia lehkhabuah meuh zu chhuah ngam a!

Chuvangin, Mizo Union hruaitu hmasate’n a tira Zohnahthlak insuihkhawm thu an khukpui vak kha bansanin, hruiatu thar te’n Lal bàn lam min khukpui kha thil tih awm tak a nihna lai a awm ve a ni. ‘A bo lai hlawkah kan chhiar’ tih ang maia kan zalenna min hnuhthlak saktute’n an duh duha min hruallai hun nisi, kan history-a ‘Kan Hun Rangkachak(Golden Age)’ ang a ngai pawl kan awm tlat chuan, mipui huat kan hlawh pawhin kan phu tawh rengah ngai ila, thutak nena inkungkaih zawk a rinawm. Chuti anga mi-ngohoin an thluak an suksak tawhte nationalism chu zalanna niloin, min bawihtu mingo ho ngaihsanna rip a tang leh mingo ho biak a ni.

 

British sawrkar-in an duh duha an hupbeh zalenna mei rawn chhem alhtu hmasa chu Mizo Union kha an ni a. Lal thuneihna paih a, vantlang rorelna khawl inbun a, zalen taka mipui rorelna hnuaia awm kha an thu khukpui ber a ni. Tin, khami hmaa zohnathlak ngaihtuahna kap tlat, mahse khawvel hriata an la sawi ngam loh chu, Greater Mizoram din a, Zoram sawrkar siam a ni.

Chu chu bawhzui turin nov.21-23,1946 khan Lakhipur(Hmarkawlien), Cachar-ah H.K Bawichhuaka Chairman-na hnuaiah Cachar, Manipur, Mizoram leh hmun dang dang atang palai kal khawm te chuan Mizo sawrkar in din turin thuthlukna an siam a. Memorandam an thehlut bawk a.

Hei hi khawvel hriat ngeia Zohnahthlak awmna zawng zawng sawrkar pakhat hnuaia dah a, rorel kan duhthu kan puan chhuah hmasakna ber, pholeng pawimawh tak a ni. Hemi avanga lung inah H.K Bawichhuaka kha an khung anih pawhin, lungin bang zutna tham hliah hliah a ni.

Rorelna tiang an vawn hnuin Mizo Union chuan Zohnahthlak insuihkhawm lam kha zawi zawiin an thlahdul tial tial vangin, eptu pawl United Mizo Freedom Organisation(UMFO), Zalen Pawl tia hriat hlawh, chu insuihkhawmna chi thehtu an rawn ni a, an chi theh chuan zung a kai zel a, thangkhatlian hnuah Mizo National Front a rawn hring chhuak ta a ni. He pawl hi tàmna chi hnih, taksa ril tamna, mautam nenna inzawm leh zalen duh vanga tamna hrin chhuah a ni bawk. Ril thlep hnawkin Zohnahthlak pum a zut a, kan au vawng vawng a, kan chanchin ziahna lehkhabuah pawh thlan tur dang a vâng a ni ang, ZORAM A TAP (C.Zama) kan tih mai loh chuan! Kan hla phuahtu V.Thangzama’n:

 

Tho la, ding ta che, i hliam a dam e,

I tha thumte a kiang e;

Hnutiang hawi loin, ram kal siam ta che,

Khuavel i la chhîng ngei an,”

 

a ti naa, ‘U.T THA Mi’ leh state puitling pawhin kan hliam te hi a thawi dam zo em? tih zawhna hi, kan chhan duh dan a in khairual lo ang. Kan ril tam avangin sawrkar lakah kan nuar a, kum 20 chuang thisen leh mittuiin min bual. State puitling kan rawn nei a, riltam beidawnga kan nawrh lai ai mah khan intodelh naah kan hnung tawlh a, leiba kan ngah deuh deuh a, kan hmêl a zàm a, kan huai nep tulh tulh a ni. Ram kalsiam kan rem dik loh vang nge ni ang, khawvel kan khumna tur hi hnaih a hnekin kan hlat tial tial zawk pawh a ang hle.

Khawilam nge kan zawh tak ang?

Zalen tak tak kan duh chuan mahni intodelh ram leh hnam a kan din chhuah leh a ngai. Chàwmhláwma nung mihring chu mahni kea ding thei lo, a chawmtu zahngaihnaa innghat a nih avangin a zalen tak tak thei lo, vehbur khawn tura kan thlan, lalte hi Delhi tlangah lo zah viau tura kan beisei chuan, ei leh in-ah kan intodelh phawt a ngai. Hnam zahawm nih kan duh chuan hnam intodelh kan nih hmasak a ngai bawk. Chuvangin zalênna mei mit lo a kan chhèm nun reng dawn chuan, ei leh ina intodelh nun, economic nationalism and self reliance hi kan châng thlan ber tur a ni. Riltam hi zalenna thli ringawta hnawh-puar hian awmzia a pai rei lo.

TLÂNGKAWMNA:

Zohnahthlak te hi khawvel hmun hrang hrangah hmuh tur kan awm ve tawh a, kan Zoram khawvel hi a lian tulh tulh a, a lian zual deuh deuh dawn a ni. India, Myanmar leh Bangladesh-ah kan awm darh deuh ber a kan ram delh hi ram chhengchhia a nih thu ka thu hawnna lamah khan ka sawi tawh.

Hnam ropuia kan dinchhuah dawn chuan Israel thlahte’n ram hnianghnar Aigupta hmun hrag hrangah an thiamna leh finna te, an hausakna leh hmasáwnna thuruk te chu zir an khan, keini pawhin chuti ang deuh chuan kan ram leh hnam dinchhuahna turin chu’ngte chu hman hlawk dan kawng kan dap a ngai. Chu kawng chu kan zawh mêk a, USA-ah ringawt pawh kum 1990 laia mi 80 vel chauh awm khan, tunah cuan 5000 vel zet thlangtla kan awm tawh a ni.

Israel thlahte chu Aigupta ramah kum 430 an awm hnuin, mi 70 vel chuah kha mahni hnam leh nihnaa la bet tlat, leh mahni tawng la hmang thei maktaduai hnih chuang hruai chhuah tur an la awm. Keini hi kum 400 hnuah hruaichhuah tur kan la awm ang em? Kan ram chhehvel hi eng anga chhengchhia pawh nise, kan kutah a awm reng ang em?

Tuna mi ramah kan thil ngaih/duh te hi, chuti ang hunah chuan kan ram luahlai bakah kan kutah a awm tawh ang em? He’ng zawhnate hi zawhna pawimawh tak tak an ni. A chhanna pawh kan kutah a awm a ni. Kan ram hi kan kut hmangin kan zauh thei a, kan kut vek hmangin kan hlauh vek thei. Khawvel map hi map hlun a awm lo a. A rama chengte duh dan angin ramri an sawn mai zawk a ni. Chumi atan chuan hmathlir hlatak neia, inralring a, inbuatsaih lawk a ngai.

Khawvel kalhmang leh inlumlet dan kan thlir chuan, Thuhrilthu 3-a a sawi angin engkim tan hian hunbi ruat a awm; remchan hun an nei vek a, thli chi hran hran a tleh chang leh tui pawh a fawn chang a awm. Politic thli a tleh chang te, thlarau harhna a thlen chang te, thu leh hla a tlak chang te, remna muanna, indona leh chhiatna a lèn châng te a awm; lirnghingin leilung hmêl a tidanglam vek thei ang hian politic lirnghingin ramri a sawi danglam vek thei. Khawvel ram tam zawk hi Indopui-II hnua piang a ni .

Chuti anga thil inthlakthleng hun a rawn thlen hunah chuan, ramthar an siam mai thin, mahni unau, chhul khat kual te nen ram khata chen hi hnam tin duh dan a ni. Zohnahthlakte suangtuah leh beisei ram pawh chumi huangah chuan a tel vek a ni. Vanramah pawh Mingo leh Vai vênga awm aiin Zohnahthlak venga awm kan thlang deuh vek ang.

Bethesda dil a fawn laia lo inbuatsaih lawk hma apiangin damna an chang ang khan keini pawh kan hnam dinkhawchhuahna turin kan inbuatsaih lawk a ngai. Sakhua (religious nationalism) emaw politics (political nationalism) emaw hi min huikhawmtu tura pawimawh tak a nih laiin min thendarhtu pawh a ni thei, hnam thil (cultural nationalism) erawh chuan min huikhawm reng.

Thu leh hla phuah thiam te, ziak-mi te, zaithiam te, rimawi tum thiam te, lehkhabu chhuahtu te hi culture vawng nungtu an nih mai piah lamah kan pindan chhungril thleng min run a, zaikhata min luantîrtu, tawng tihmasawntu leh mi zirtirtu an ni a, insuihkhawmna hmanrua tangkai tak an ni. Tunlai I.T age-ah phei chuan internet hmangin khawi hmuna awm pawh dawhkàn pakhat kîlin kan titi thei ta a.

Hei hian kan rin phak bakin Zoram khawvela cheng te min hîp hnai a ni. MZP-te’n ZOFEST an huaihawt thin te hi, a tak ngei a cultural nationalism chawilàrna a ni, ram tina awm min phuarkhawm zualtu a ni. Zohnahthlak zawng zawng cultural mapping kan duang mek a; hmun thenkhatah chuan mahni sum sêngin preliminary survey tan a ni tawh. He thil hi hmun hrang hranga chèng Zohnahthlak min phuarkhawmtu leh politic thli a hran/tleh huna huang khata min lawitîrtu tura hmanraw pawimawh tak a la ni dawn a ni.

Kan history kal zel dan hi enin keimahni kut ngeiin, kan duh dan takin kan ziak tur a ni. Midangin min ziah sak tura kan beisei chhuan an history ziahah chuan dinhmun tha kan chang ngai lo ang. Hei hi englai pawha thudik ding reng chu a ni. Zohnahthlâkte beisei ram leh kan thu leh hla aupui chu lungrual taka Zoram khawvela engkim intodelha kan lèn hun tur chu ni ngei rawh se.

[Facebook Group: Zoram Tan tiha kan dah a ni he article hi:

https://www.facebook.com/groups/zoram.tan/301600443202318/?ref=notif&notif_t=group_activity#!/groups/zoram.tan/doc/301602113202151/]

 

 

 

Similar Posts:

Recent Posts:

24 Responses to “Zo Nationalism : Part 2”

  1. 1
    Pakak Says:

    Chhiar leh phawt ang

    Report this comment

  2. 2
    Kawnga Says:

    Ka chhiar zo leh vek. A thu laimu ken hi a tha tak zet e. Typing mistake a tam deuh hi chu re-edit leh a tha mange.

    Report this comment

  3. 3
    funny Says:

    A tha khawpmai, a nationalism hrang hrang ang zawng khi chuan kalo thlir ngailo a mahse ka ngaihdan nen a inang hle mai. like em em e. (Y)

    Report this comment

  4. 4
    James Bond Says:

    Nationalism in tih mai hi tribalism a va ang zawk ve. Mizoram nation a awm si lova.

    Report this comment

  5. 5
    Malawma Says:

    A van sei e.

    Report this comment

  6. 6
    Chhuaklinga Says:

    Thu ziak tha tak a nih hi. (y)
    tren tren.

    Report this comment

  7. 7
    Sony Says:

    Zohnahthlak inzawmkhawm hi mumang ang mai ani reng dawn ani., Mizoram chin Mizoram, Manipur chin Manipur, Myanmar chin Myanmar. Heng ram hrang hranga awmte hi culture lamah in anna nei mahse ramri hian min dang kumkhua dawn. Inzawmkhawm aiin in then darh lam kan hnaih zawk. Ram changkang (western Europe, US, Australia) a awmte lah asylum seeker leh illegal immigant an awm ve nual si. Banglore a Mizo kohhran in then hlauhawm tak en hian inzawmkhawm kan hneih loh zia a lang chiang hle.

    Report this comment

  8. 8
    zualbonez Says:

    tuifinriata tui luang lut tawh a reverse zawnga luang let tir a har lutuk…tih fim leh dawn pawn desalination ang deuha thil to tak ani… ;-)

    Report this comment

  9. 9
    lrpa Says:

    8 (Y)

    Report this comment

  10. 10
    H.Vangchhia Says:

    Brain game (N)

    Report this comment

  11. 11
    H.Vangchhia Says:

    India hnuaia kan awm tawh vangin Indian citizen chu kan ni chiang alawm. Typical Indian erawh kan nilo. Thupbo tum lova dik taka entu chuan Tibet dinhmun nen kan dinhmun hi nasa takin a inang tih a hai theih loh. Chutiang kan nih vang erawhin India atangin pem chhuah kan tum tur tihna erawh a ni kher lo.

    A then India mi kan ni tawh a, a then Burma mi, tin a thente chu Bangladesh mi te pawh kan ni ta hlawm. Chutiang kan nih deuh tak duah avang erawhin kan nihna diktak, khawimi nge kan nih, Red Indian te anga Nation hrang nei thin kan nih kan theihnghilh tur a ni lovang. “Mizoram Nation/country a awm ngailo,” te inti mai mai ang e, Red Indian/Native American nation pawh a awm ngai hleinem. An hnam hrang2 kha nation hrang angin an sawi a mahse an awmna area zawng2 kha an ram a nilo ti thei tumah an awm lovang.Same same.

    Report this comment

  12. 12
    malsta27 Says:

    @10 (Y)

    Report this comment

  13. 13
    malsta27 Says:

    @HV#12: peih mai2 tak anni…………..

    Report this comment

  14. 14
    lrpa Says:

    Zo? Mizo tih anih loh chu ka tui lo :-)

    Report this comment

  15. 15
    hiho Says:

    Mizo(Indian) (H)

    Report this comment

  16. 16
    lrpa Says:

    Zo tih ringawt hian awmzia pawh anei lo. Zo, example, Ka ei zo vek; Lo kan zo; Aizawl chu a zo hle mai; Mizotawng-ah chuan mihring emaw mipui emaw sawina ani lo hrim hrim. Pu Keivom-a pawh hian a hrekur awm sia ‘Mizo’ tih kha a ziak zak aniang :-D

    Report this comment

  17. 17
    Chhuaklinga Says:

    A tha dawn e. Comment a ngaihnawm leh lo beisei phawt teh ang.

    tren tren.

    Report this comment

  18. 18
    H.Vangchhia Says:

    #16 ZO tih, hnam anga ziak nen hian i zo tih entirnate hi a thluk dan pawh a in ang reng reng lo hairehai :-P

    Mizo tih kum 100 liamta maia India rama Zohnahthlak ten inkohnan kan hman hma khan, Zo,Yo emaw Zou emaw tiin kan inko thin tih ramdang mi min hmu hmasa tuten an ziak a nih kha le!

    Report this comment

  19. 19
    H.Vangchhia Says:

    Sha la la :-P

    https://i41.tinypic.com/rs5vrk.jpg

    Report this comment

  20. 20
    lrpa Says:

    @ Pu HV, Yo, Zou te phei khi chu ka tui lo leh zual!
    Taka China ram thleng khian an zuihfinkhawmpui ila. Europe ho pawn pawisa an han dil chung mai! Vai ho ai chuan a ang te pawh kan ang zawk hrim hrim :-D

    Report this comment

  21. 21
    Sony Says:

    In in hmu sakhi Zo ang e, zu kan in Zo tawh si.

    Report this comment

  22. 22
    lrpa Says:

    G20 meetah Sarkozy an Israel PM chu ´dawt sawi hmang´ a tia, Obama chuan ´nitin a a deal ziah angaih thu´ in a chhang. Hei hi public a an sawi ani lo!
    Khawvel tawp ni chu a lo hnai ta!

    Report this comment

  23. 23
    Alfred.ralte Says:

    (Y)

    Report this comment

  24. 24
    chhana Says:

    Ka chhiar chhuak chiah e, nizan khan chhiar ka tum uk naa; a sei tham avang leh uluk deuh zawka chhiar ka duh avangin ka kheka; khek a manhla hle mai. (Y)

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.