Bai Dai Baw Harh

November 2nd, 2012 12:14 pm by CFL

( A reflection of Mizo Tradition and Culture )

By Joel Lairemsanga { CFL of misual.com }

Chutia a uih zẩwn ang vut vuta Ầwksa mual mawngtam atanga Tv. Rinawma leh Tv.Tete-a te nen kan pathuma mualdung zawha kan haw chuan chhan tha tak a nei phawt mai le. Han en reng reng pawha nupuite duat tur ( Thaibawih ni lovin) tih hriat reng keini ang chuan Tv. Rinawma’n Pi Madini te buh thatzia leh zan lama nula rǐm a phǔr tawhzia a sȇprawtui lai chuan rilruin thingro put haw tur a lo dap ve mek bawk a. A tawpah zawng Pu Hmanga te vẩu-a thingro tha tak chu ka’n put tẩk kha.

A ni lah taka, Pi Madini te hi buh leh bal an mir khawp a; metalled road-ah pawh buh hi chu tuh mahse khamkhawp an thar thovang tih tur an ni. Pu Mapuia te lo lu lam atanga huihchhuk thli lo thaw thla heuh heuh dawn pah chuan Nl. Didiki te buh to kimzia leh a taimakzia, lẩwm a ngah theihzia te leh mẩi, maipẩwl leh dawnfawh a neih len theih bikzia te chu sȇprawtui pahin Tv. Tete-a chuan meizial a chawmpah bawk a. Tv. Rinawma leh Tv. Tete-a ten maipawl pumkhat pawh an hahpui laia Nl. Didiki’n pum thum lai mai in a thlen thei thin hi chu sawi lan loh atan chuan a pamhmai luain ka hria. An buh chu a that em avanga Pang kẩkpui zẩwn hial an thar theih kan beiseipui bawk a nih kha. Tv. Rȇla te lo erawh an zinbo deuh reng avangin a hnim deuh. Chutia vaibel beng khat zǔk daih ẩwrh chauh kan chawlh hnu chuan kalzai rȇl lehin, kan khawtlang buh that hlawmzia te chu kan hrechiang chho ta zel a. Kumin pawh hẩwp khawp kan thar leh ngei dawn e. Keini Zohati khawtlang chuan chawm bawk, hẩwp bawka pal buak bawk tur kan thar chhuak leh dawn tlat mai. Kan khaw lal Pu Lalruatfela Sailo leh a thlah te tan chuan inchhuanlarhna tham a tling ngei dawn e.

Kan khaw tlangval chhuanvawr Tv. Thana pian thiamzia leh luck zia, Nl. Rinhlui inlȇng kawm thiamzia te, kan khaw lal rorel thiamzia te leh zanin thla hlei nga zana lȇn chhuah chakawm tawh zia te han hmehpawlh tak tak chuan ram tuk khat lai mai kan lo kal tawh reng chu niin! Ầr rawh mual kẩwn thlen dawn meuh chuan Tv. Tete-a pawh a hlim ta kher mai. Ani hi ngawi reng chung pawha ring taka nui thei an tih ang chi kha a ni a. Chutia a lo hlim em em chhan chu engdang ni lovin, chhẩwlthuaitu nula a lo neih vang a lo ni! A lȇngi te chu ǔmphak ngei turin pheilai kan vẩwr leh ta sauh sauh mai. Chawngphul sih sawm ang mi pathum kal tih takah, kan rik hluai lai chuan kan piah kawi khat maiah chuan Tv. Lianzuala, Tlamȇm khat tana maipawl phur lo chawl chu kan va hmu bawk a. Ani hi tlangval hrisel leh inthazo tak, khawtlang pawhin kan muanpui em em thin pakhat a ni.

Engpawhnise, nghahnei niawma a lan tlat avangin tlak duah lovin kan inkalsan ve leh ta a nih kha. Kan hma lawka leipui, Hmẩwngsih khẩm hnuaia mi saw Nl. Heleni leipui ngei, kẩwla ni chhuak chhiara a tha vawmbeina a ni tih i hria em? Ani hi zawng nula taima, remhria leh fel, mahni inringtawk tih takah chhungte tibuai tam lo thei tur ang berin mahni pual ngeia leipui hi nei ngat a ni a. Dai hnaite-a nei nimahsela, a enkawl uluk em avang hian a thar hlawkin chhungkaw tana ei bȇl ber nih a tling em em tho a nia. Anhling, Betȇ, Antam, chhawhchhi, Behlawi,adt. ah hi chuan anni chhhung tluka intodelh hi an tam kher lovang. Awmni kham meuhva khawtlang thiltih nikhuaa ruaipui thehni te hian asin Nl. Heleni leipui hi kan chhawr em em ni. Tuibur hmuam dẩ ẩwrh chauh kan kal leh tihah chuan engemaw kawng zawng taka mitvar riau Tv. Rinawma chuan kan um lȇngi te chu kan hma lawk kẩwiah sawn an liam a hmuh thu a sawi ta a. A phurawm tan ta riau e.

Mipa hlang kalna atan chuan a thui ta mah mah bawk a ni e. Vawk chaw tur a phurh leh a hnam hman atang saw chuan Pu Maenga a ni lo tih chu kan chiang tlang ta phawt mai. Lȇngi ngei a ni dawn e. Pheilai vẩwr a zẩng ta ngei mai a. Khai le, i va hnaihchilh ang u hmiang. Chhei leh!!!! Pi Awii chu a va phur nasa em em ve mawle! A hah hmel tawh viau lehnghal a. Tv. Tete-a hmel nǔr mawlh hi! Kei zawng ka dem dawn lo. Phurhlẩn te siama kan chhawk hnu chuan an in lama lo dah felsak nghal turin keini umlai nei zawnglai te chuan kan pȇl ve leh ta mai a nih kha. Kan piah kawi khatah chuan Nl. Dingpuii zawngtah lo chu kan va hmu bawk a, a thing theihzia mawlh mai chuan kan tiril zu tikhǔr thei a mawle! Ani zawng thing a ngam khawp mai e. Lo sǔl haw hun pangngai aia tlaia haw tih takah hmunhlui tlang kan thlen chuan kan khaw field chhuanvawr, Lersia field-ah ngei mai chuan tlangval, naupang leh bawngpui chenin football an lo pȇt a ni ber mai a. Tv. Mala meuh pawh a bawng veng hawlam chu chempui leh iptepui bẩng meuhvin a lo inpȇt ve duai duai mai maw le!!!! Pi Awmpuii lah a vawkpui tlản chhuak ǔmin Lawipu veng lamah a inǔm phei leh tak hnawk hnawk kha. Kan vảngkhawpui hi chu nuam ve deuh a nia!

Zanriah ei kham lunghnȇmi te in lam pana pheilai vẩwr zet zawng pȇn a zẩng haih haih ngei mai! Lunghnȇmi sakhming hi sawilan kher a tul awm lo ve. ( Tv. Rinawma chuan a hre lovang) . Ka va hnaihchilh hnu chuan thiante thawm pawh a lo tha tawh ham ham khawp mai. Ka rilru te te chuan tun anga nula leh tangval hlim taka kan nuih ho dar dar ang hi nakin khawvel lo changkang zel tur, Computer Age an tih hunah te hian a la awm angem le?; Lo la awm ve pawh nise a hlutna chuan zanin kan huntawng ang hi a thleng pha ve angem?; Nakin khawvel changkang zelah RCC Building te a lo din khir iaih uaih hunah chuan vawiin ni kan khawtlanga kan in sak dan ( Mizopa In) te hi thang leh thar ten an theihnghilh tawh mai lo maw?: Chutiang la hria an thangtharpui te chu thing tiin an la nuihzat zawk hial lo maw? ; A hre lo te pawhin mahni hnam thil hlutna a ni tih hriain hriat tumna nen an zir leh peih angem le tih te chu ka ngaihtuah ta zel a. Chungte avang chuan zanin-a ka nula rimnaa ka luh dan leh an in chhung awmdan te ( Chu chu Mizopa In sak dan a ni si a) peih chen chen han sawi chhuah hi a la hlu ve dawn a nih hi ti rilru chung chuan an kawtkai chu ka va thleng ta hlawl mai a.

An kawtkai ka va thlen hnu phei chuan Tv. John-a aw pawh a hriatfiah theih ta kher mai. Kan nula-i te in kawtkaiah chuan vawk chaw pekna Taikuang chu langsar takin a lo awm a. Taikuang ka pelh hnu chuan Kaiten-ah ka lawn a. Tv. Chhana thẩwm pawh a ring tha ta hle. Kaiten ka kai hnu chuan luhka-ah chuan ka chuangkai ta a. Luhka sir thlanglamah chuan vaihlo leh lapar bakah an duh tinreng an phona leihkapui a lo indawh duai mai bawk a. Ni lum ai nan pawha tha tak tur a ni. Tichuan sumhmunah chuangkai pheiin sumhmun kawngkhar chu ka va vuan ta a; sumhmun kawngkhar hi nawr tawlh a ni a, chhak lamah an nawr hawng a, khar dawnin thlang lamah an pawt tawlh leh mai thin.Sumhmunah chuan hengte hi a awm tlangpui thin:- Archhiar; Suk; Sum leh thingkhawn.

In chhung ka’n lut chiah chu rinlawk ang ngeiin Tv.Rinawma hovin tlangval thahnem tawk tak mai chu lȇngi te in-ah chuan an lo thu thup tawh chu niin. An sakhmelah lah chuan:-

“ Sikni ianga khȇl lo ten maw,
Hun leh ni kan tiam vawng zelin chun leh zua ten min tuahrema,
Rǔn hmunah nangnen kan lȇndun ve hun chuan maw;
Silhpuannȇm zảwnin ka tangah i bahsam chǔl lȇng siau siauvin,
Tawnmang ram nuama chȇn thlengin ka pawm nang che.”

ti hmel hi an lo pu theuh hlawm leh nghal a. Hma bak a ko teh e. Nula tawngkam tha dawn hnu chuan keini mi zumzuk chuan a thim chin chuhin khumai hrǔlah ka’n bengkherh thut leh tak mai mai kha. Tv. Chhuanga ten zei fahrana titi an vawrh vir lai chuan keia mit erawh chuan in chhung awmdan chu a lo chǐk ve mai mai a. In chhung chhak lamah chuan Buhzem lian tawk tak an kual a. Buhzem sir inchhungril lam depah tap an chhep a, eirelna leh inkawmkhawmna ber a ni.Tap an chhep a, a kawm an han siam a, inchhung dung zui zawnga kal chu Dawhthleng an ti a. Hetah hian a ni Tv. Israel-a te chu lungawi hmel pu taka an lo thut far ni.

Dawhthleng hnuai chu chempui dah nan an hmang bawk. Tapchhak chungah ft. 3 vela sangin Rapchung an siam a. Rapchungah hian pher an phah a, buh den tur hảk nan an hmang. Rapchung hnuailam chu sa leh thildang rȇp nan an hmang. Saumbur-in a nghak reng thin. Rapchung zawnah chuan rap dang an siam leh a, chu chu Rappui chungsang an ti. Thenkhatten Threhlan an ti bawk. Khin ti te pawn an sawi thin bawk. Fairel bel hi tap leh khumpui inkarah an dah thin a ni. Buhzem leh tap chhehvel hmunawl lai hi Khumải an ti a. Khumai hi makpa leh mikhual ten riah nan an hmang thin a; chhungpui fate chu inchhungril lam chhuatah an mu thin. Kawngka han luh tirha thlang lam zawng hi tuiǔm hmun a ni. Sahmim hi tungchaw-ah emaw, sut banah emaw an khai a, tinreng dahkhawmna ip tangkai tak a ni. Pi leh pu ten in sak nana thiang lo-a an ngaih te han tarlang lawk ila-

(1) Kawr kảna in sak.
(2) Kảwn leh kawr hnara in sak.
(3) Fapa indang leh makpate, nu leh pa leh puzawnte kawmthlanga in sak.
(4) Kawngpui kảna in sak.
(5) Tlǔng her danglam.
(6) Vantlang kawng dipdal leh hnawh zawnga in sak
(7) Lal in leh zawlbuk tih loh chu mualdung zawnga in sak an duh lo.

Lȇnghermawii te rǔn-a kai val zawngte chu phungzawl tuibur duh an sawi ang main titi kan duh hlawm khawp a. Mizo hla atanga tanin Awithangpa hla te; Chhawnthangnu’n sai a hmuha a phuah te-

“ Nang chuan min ngai ka ti lem lova,
Chhawnthangnu leh ram laia pualva lengte,
Kan intawng chhingkhuala leng ve ve,”

a tih te chu kan seprawtui a. Chutah a sawi mai chu duhtawk lovin kan sa zel bawk a. Tv. LT-a phei chuan sak mai pawh duhtawk lovin, “ Khup aia hniam zawkah ngat aw ka lam ang,” a ti a, sialsir, tlang hrut ang maiin a’n phar her ta tlȇn tlȇn mai a nih kha. Mahse nula chhungte chuan, “ Zu hmun in ti ang em mai,” tiin min khap ta a. Chutia kan tui zawng tak au pui chu min phalsak mah suh se, sawi tur dang erawh kan haihchham lo tlang kher mai. Kan lenna te rilrem zawng tak tur thlarau lam kan sawi kai ta thung a. Mizorama chanchin tha lo thlen dan leh Bawm zảwnlai chanchinte chu kan sawi ta thung a. Thenkhatten kan hnam zai ngeia Pathian fak ve hi a hun tawh lawmni tiin, sakhaw biak nan pawha kan hnam zai ngei hman nise kan duh thu te kan sawi ta zel a.

“ A thlǔkah parte i buai emni?
Engatinge Lal thuthlung min siam mi u.
Sual rim nam hiala i lo ngaih le!”

tih chu kan thunawn a ni ber e. Lengkhawm leh khawhar hla te pawh hi tunlai thangthar te hian kan hlamchhiah ta deuh reng reng lo maw le, tih chu kan ngaihdan theuh a lo ni a. Tan lak leh zual a hun tawh ziate pawh kan sawi kai ta zel a. Thut muan ar pawh a la khuang chauh a nih chu mawle. Chutia tui taka titi paha kurtai leh mizo thingpui kan in mek lai chuan kan chhak muala Nl. Rinchhani te in-a leng Tv. Tluangte-a leh a ho te chu an leihkapui tlang sangah ngei mai chuan tingtang, sedảr tialảwng nen chuan thla hlei nga zan lawmna ni pahfawmin-

1. Lenkawl engin tlangdum dur saw
A rawn chhun eng leh ta maw.
Valrianga thinlai tithartu;
Kumtluanga ka then tur hi.

Ka ngai thin lenrual lungduh leh lawmlai mi u te nen.
Min han dảwn ve chang ni awm maw?
Ti hian duhleng zai ka sa.

2. Chung si-ar mai khi zawng parte
An herliam thlang lenkawlan,
Tap chung zela ka then niin,
Tawn leh ni awm tak ang maw?

3. Khiangawi lo te hian min nghak la
Chun leh zua run mawi rih la.
Kum leh thar ka tiam che vala’n
Aw a thianga kan lennan

tiin tui tak maiin an zai ta a. Keini ho pawh chuan ngawi rengin kan lo zawm ve tih chu a chiang reng mai. Chutia nuam ti taka awm laia lenghermawii ngei maiin meizial mi rawn tan sak dawn lai tak chuan Amah Pu Zosapthara iangin,a chhiartu tan chuan a thui tawh lutuka hriatna chuan mi rawn nang ching ta mai si a; heti chinah hian rek bung mai teh ang. Thla hlei nga zan dangah emaw, Arkai den zan dangah emaw kan intawng leh dawn nia.

,

Similar Posts:

Recent Posts:

15 Responses to “Bai Dai Baw Harh”

  1. 1
    ZerO Says:

    Chhiar keuh i1a…

    Report this comment

  2. 2
    Chhuaklinga Says:

    Hman vervawr huna chhiarah khek ang, ka chhiar chak chi tak, hman lo chung chung a chhiar chu a uiawm tlat. (&)

    tren tren

    Report this comment

  3. 3
    Awmtea Khiangte Says:

    Chhiar dawn ang u hmiang

    Report this comment

  4. 4
    LaMea CâcTùs FLh Says:

    elte, ava ngaihnawm em.. Ka nu ka nui mai.. I lunghnemi khi ka hria ania aw.. Tetean lawmnu atan a sawm loh ring miah suh aw. Rinawma zawng a hnawk lo ang, Tlangnuam kai zawngin a nghal vaklo.. :-P

    Report this comment

  5. 5
    Lalrindika Says:

    (Y)

    Report this comment

  6. 6
    James Bond Says:

    Mizo script a phonetic sign hman dan hi systematise dan a awm em le? He post ziak tu (CFL nge Joel Lairemsanga) hian nalh tak maiin a rawn hmang a. Mahse a hman dan ang hian midangin an hmang ve em aw, tih ka ngaihtuah ve mai mai a. Hei hi hman dan tur dik tak, mi zawng zawngin an hman dan tur anih chuan zir ve ka chak ngawt mai. Hria in awm em le?

    Report this comment

  7. 7
    hnarliana Says:

    Leihkapui (leikapui) hi luhkapui nen enge adanglamna niang le?

    Report this comment

  8. 8
    Prof. Snake Says:

    I hming i rawn sawi takah chuan a common lo riau in ka hria i hming hi. Engtia lam tur nge tih ka ngaihtuah mai mai a, “Lai” tih lai tak hi a thluk hniam nge sang a lam tur? enge a awmzia? tihvel kalo curious deuh mai mai :-S

    Report this comment

  9. 9
    funny™ Says:

    A khai a, hmana ka nick ka thlak fiam kha kalo la thlak let leh lo anih hi mawle. mai mai lo chuan a :-P

    Report this comment

  10. 10
    Chhuaklinga Says:

    A va ngaihnawm ve le. (Y)

    Kan mizo nunhlui i rawn phawrh mawi hle mai, chutih rualin kan mizoram khaw tam takah chuan khi nun tam zawk khi chu a takin an la nunpui ngei si a. Lung a ti lengin a hunlaia awm ang maiin ka chhiar a ni ber e.

    tren tren

    Report this comment

  11. 11
    Sihtea Says:

    Lung hlui a leng vawng vawng mai a.
    A sei viau na-in, ka chhiar chhuak
    dap tho ve. I thu rawn ziah thluai
    thlum nalh i tum luat ah a phuai luai
    in, chhiar a har lek lek.

    Report this comment

  12. 12
    Puii Says:

    Ngaihnawm khawp mai… (Y) A chhung thu a that nen a thupui hi hei aia mi hip deuh chi ni se la aw…. ;-)

    Report this comment

  13. 13
    Chhurbura Says:

    (Y) a ngaihnawm hle mai..kei ni ang Thingtlang tlangval chuan mitthla ah tu emw te2 leh khawi ram2 emaw hmu chungin kan chhiar a..lung a ti leng ngei mai!
    Lunghnemi khi ka hre kiau mai a! :-D

    Report this comment

  14. 14
    Dr John Says:

    (Y)

    Report this comment

  15. 15
    kiddo Says:

    Hetiang hi tha khawp mai, mizo insak dan, zia leh nunphung te nen lam a rawn fun kim khawp mai.. (Y)(Y)

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.