Zomi France kal thu

May 26th, 2013 10:41 pm by luseizomi


Zogam hi British sawrkar in kum 1895 daih atang tawh in a lo awp a. Chung hunlai chuan British in ram tamtak an awp(colonised) a ni. Nitla seng loa roreltu ti hial khawpa khawvel hriat lar a ni. Kum 1914-1919 chhung khan England leh Germany an indo a, khawvel indopui pakhatna tia hriat a ni bawk. England lam chu tamtak thi in tangka pawh 900 million pound lai an hloh a ni. England chu France nen inkawpin an awp ram atangin tanpuina an dil hlawm a. Heng ram atangte hian Kuli tur an la a ni: 1.Egypt 2.Fiji 3.India 4.Malta 5.Mauritius 6.Seychelles 7.British West Indies 8.South Africa leh 9. China. Khatih lai khan Burma leh India chu ram pakhat an la ni. Zogamah tanpuina dil turin Mawlaik atangin Deputy Commissioner D.D.F.O. Lower chu kum 1917 January thla chawlhni hmasa berah Tedim a lo thleng a. Khatih laia lal pu Hau Cin Khup hnenah tanpuina chu a dil a. Chuan Zogam atangin mihring 1033 an awm thei ta a. Heng mite hi kum 1916 a London War Committee thurel angin kuli(Labour Corps) atana tih an ni. Tedim ah thla thum chhung hnathawh dan tur an zirtir hmasa phawt a. Chuan May 27, 1917 ah Tedim chhuahsan in France an pan ta a ni.

1917 May 27: Zing dar 10:00 ah Tedim atanga chhuakin Dimlo-ah an riak a ni.
1917May 28: ah Dimlo atangin Thaangpi-ah an riak.
1917May 30: Tulsuk atanginin Kawlpi-ah an riak.
1917May 31: Kawlpi atangin runlui (Chindwin) an thleng.
1917 June: Run lui atangin Lawng in Myanyanah an pan a zan thum hnu ah an thleng.
1917 June 8: Myanyan atangin Yangon an thleng.
1917 June 9: Yangon atangin Lawng in an kal.
1917 June 13: Tlai dar 5:00 ah India Khawpui Culcutta an thleng
1917 June 24: Tlai dar 5:00 ah Culcutta atang chuan train in Bombay an pan.
1917 June 28: Tlai dar 6:00-ah Bombay an thleng
1917 June 29: Tlai dar 3:00 China lawngin France an pan zel
1917 July 14: Tlai dar 5:00-ah Eden an thleng
1917 July 17: Eden atang chuan Lawngin Egypt ram Suez Canal an pan a ni.
1917 July 21: Tluang takin Suez an thleng
1917 July 26: Tlai dar 6:00 ah Suez atangin Train in an chhuak
1917 July 27: Zing dar 8:00 ah Egypt ram Alexandria khawpui atangin an thleng a tlai ah chhuak leh nghal in Toronto an thleng
1917 August 6: Toronto atangin train in an chhuak leh
1917 August 14: France Khawpui Marselles an thleng
1917 August 24: Marselles atangin train in an chhuak leh
1917 August 27: England leh Germany indona hmunpui Bikot Camp an thleng ta a ni. Vanduai thlak takin kawng lak(India) ah mi pakhat a thi a ni.

Bikot Camp ah an awm chhung hian Pu Neng Za Langh chuan bomb a tipuak palh a mi 6 an hliam. Chuvang chuan Bikot Camp atangin Brazil Camp ah an insawn leh a ni. Chu Camp ah chuan silai a ri deuh reng a ni awm e. France ramah kum khat leh a chanve an va cham a. An cham chhung hian ral hlauhawm tak karah hna chi hrang hrang an va- thawk a ni. Sipai pangngai ang a raldo tura tih an ni lo a. Ralthuam leh ei tur load leh unload te bakah in leh a vel tihfai hna te an thawk deuh ber. Alexandria a an cham chhung hian Gorkha (Nepali) ho nen tuihleuh an inel thin. Gorkha sipai 9 chu damdawi in a dahluh ngai khawpa an chauh avangin tuihleuh an khap ta a ni. Anni ho pawh an chauh avangin chaw te pawh an ei thei lo hial a ni.

Bikot a an awm lai khan an thawhpui hnamdangte nen intih hlim nan football an inkhel thin a. Inkhelhna ah chuan hnehna an chang ziah thin. England sipai a tan theihna tur British Parliament ah dilna an va theh lut a. England chuan zomite huaizia leh ral thiamzia an lo hriat tawh avangin an remti a ni. Chutih lai chuan Khup Za Dal chu a tawng sual avangin an man a. A chhuah hnu ah vanduai thlak takin a thi a ni. England sipai te chuan zah takin an vuiliam a ni. Kum 1917 December thla ah England Prime Minister leh Sipai thenkhat in Brazil Camp an tlawh a. Pu Gin Vum an salam a lo pek loh avangin thla thum lung in an tan tir a ni.

Brazil Camp a hnathawkte hi hlawm 78 in an in then a. Chung zingah chuan No.61 leh 62 Labour Corp te hian hna an thawh that avangin an lar em em a ni. Chuvangin England lal King George V chuan hmu duh in a chah ta a. Lal nen a inhmu tur chuan Corp 2 atangin an inthlang chhuak a. Mawlaik Deputy Commissioner F.O. Fowler leh zomi 10 thlan chhuah an ni. Chungho chuan kum 1918 march ni 9 ah London an pan a ni. Train station ah an lo hmuak a India lam atanga kalte thlenna ah an thlen tir a ni. An thlenna ah chuan Prime Minister leh Minister dang ten an lo hmuak leh a. Kum 1918 march ni 11 zing dar 8:00 ah motor in Buckingham Palace ah an va hruai a ni. Tichuan England lal nen an va in hmu thei ta a ni. England lal chuan tihian thu a sawi a: “Zogam Tedim atanga lo kal Labour Corps 61 leh 62 te hnathawh thatzia ka lo hria a. Sawi sen rualloh in ka lawm a ni. Khawvelah England sawrkar thuneihna a awm chhung leh England mi kan awm chhung hi chuan Zomite chu riltam in awm kan phal lo. In retheihna hmun apiangah England sawrkar hian kan pui zel dawn che u a ni. In bulah rei ka awm hman dawn loh avangin pawi ka ti. London a in cham chhungin ennawm chi hrang hrang Minister ten an entir dawn che u a ni” tih a sawi hnu chuan inchibai in an inthen ta a ni.

Lal huang chhungah chuan Zomi ten thla an la chuai chuai hlawm a. Minister pakhat hruaina hnuaiah London khawpui hmun hrang hrang an fang kual a ni. March 12(1918) ah Parliament inkhawmna ah an hruai ve a. Banah Burma Governor chenna ah thingpui an in leh a. Khalai a hnathawk kawl (Burmese) 13 te nen tlaiah Cinema an en bawk. March 13,(1918) zing chaw ei khamah Sahuan(Zoo) an enpui leh a ni. March 14(1918) ah England lal lo ni tawh zawng zawng leh King George V te chhungkaw lem omna an enpui leh bawk. March 15(1918) ah London khaw pawna awm thlawhna siamna hmun an en a ni. March 16(1918) ah India Governor inah chaw an va ei a. An chaw ei khamah Roll Company leh Whiteson Company chuan leng tur in an sawm a. Anni pawh in ei leh in tur tamtak an lo hlui a ni. Roll Company inchung sangah chuan football playground pakhat a awm a. Chuta tang chuan London khawpui a lan theih avangin an thlir nasa hle. March 22,(1918) ah London atangin Brazil Camp pan in an haw leh a ni. Camp an va thlen chuan England sipai a luh theihna tur lehkha a lo thleng a. England sipai a tang duh chuan Lyons Camp an pan ta a ni. Zomi tamtak England sipai ah lut in Lyons Camp ah chawlhkar thum chhung an training hman. Khatia an training lai chuan lehkhathawn an dawng a Hakha leh Kuki an indo avangin Zogamah thlawhhma an la thei lo tih thu hi a ni a. Tichuan Zogama let leh turin dilna an thehlut ta a. Kum 1918 July thla ah lo haw leh in August thla ah Tedim an thleng leh a ni. England sawrkar chuan chawimawina Certificate pakhat theuh a hlan a ni.

Zomi Labour Corps France a kal te hi mi 23 in nunna an chan a ni. Heng nunna chante hi 1st World War avanga thite vuina thlan(War Cemetry)ah vui niin uluk taka ven a ni bawk. England sawrkar in Zomi te huaisen an tih avangin “First Chin Battalion” chu kum 1921ah an din a ni. Battalion thum thleng a awm hman a. Tunah chuan Burma sawrkar in an titawp leh tawh a ni.

Similar Posts:

Recent Posts:

15 Responses to “Zomi France kal thu”

  1. 1
    DuatDuat Says:

    a ngaihnawm hle a ni

    Report this comment

  2. 2
    VaiVa Says:

    A ngaihnawm e :)

    Report this comment

  3. 3
    Joel Lrsa Says:

    A ngaihnawm e

    Report this comment

  4. 4
    chhana Says:

    A ngaihnawm hle mai. Mizo ho pawh an kal ve tak kha mawle, an chanchin ziak thei awm ve sela aw…

    Report this comment

  5. 5
    Nirvana Says:

    Mizo ho Indopui pakhatna (1914-1918) a kal tate chanchin pawh he website ah hian an ziak nual tawh. Anni kha chu ka hriat sual loh chuan pall-bearers (hliam leh thi saseng tute) anni.
    Lushai_er bawk hian hetiang lam hi a hre thei riau.

    Report this comment

  6. 6
    PKfanai Says:

    A ngaihnawm hle mai. An thlalak han en chuan, khitiang zat Zo tlangval han thawk chhuak chu, lo thlirtu tan chuan, “German sipai ho chu an rethei nak nak dawn mang e” han tih ve mai awm pawh a ni e. :-P

    Report this comment

  7. 7
    H.Vangchhia Says:

    Nirvana #5, ka pu (ka pa pa) Laldailova (May 14 1890 -May 2 1992) kha WWI khan head clerk cum interpreter-in France a kal zingah a tel ve. Labour Corp. an ni a, an kal chhan ber Kumpinu sipaite thlasik vawh lai a an trench khur vel a an ai tur meihawl rawh an ni. Thing an kit a, chumi chu meihawlah an rawh ta thin a ni awm e. Chutih lai chuan Mizo awmna hawi zawngin hnamdang ho kha sap pakhatin thing a kih thluk tir thin a, sap pa chu a khak avangin thing nghengin a keng kang va va a, vih hlumah a vau thu te, an hotute hnenah a report a, an sawn chhuah tak thu te min hrilh thin.”Indo thawm pawh kan hre pha lo chu a ni ber e. Miin an sawi uar thin a..” ti zawngin a sawi nuah nuah thin, ka zawh changin!

    Indona vang hrim hrim (ie., kah hliam, bomb per hliam etc) a thi pawh an aawm chiah em ni le??!!!

    Report this comment

  8. 8
    Awmtea Leo Khiangte Says:

    (Y)

    Report this comment

  9. 9
    Nirvana Says:

    #7. Mr. H.Vangchhia, i pu (veteran) Laldailova) chu a hmingthang thawkhat aniang, a hming tal chu ka hre ve tlat. 1992 thlenga a dam chuan British sorkar atang talin chawimawina eng emaw tal a dawng em le? Mahse a contribution i la hriat khi combat role a ngaih ani chiah lo maithei.

    Tunah hian WWI veteran tumah an dam tawh lo. WWI veteran dam rei ber Florence Green, kum 110 niin nikum 2012 February 4 khan a thi a, combat veteran dam rei ber Claude Choules chu May 5, 2011 khan a boral.

    Report this comment

  10. 10
    Chhuaklinga Says:

    A ngaihnawm bengvarthlak hle mai.

    tren tren

    Report this comment

  11. 11
    Puii Says:

    Post bengvar thlak … (Y) HV, I pu titi chu i la chhinchhiah em? lo sawi chhuak hlawm teh.. a la hlu ngawt ang…

    Report this comment

  12. 12
    RDAC Says:

    BEngvar thlak hle mai. Ka lo hriat thrin te fiah takin ka chhiar in ka hre thei ta. Ka save hmiah e.

    Report this comment

  13. 13
    RDAC Says:

    Thupui nen a in persan deuh mai thei a…
    “The First Chin Hills Battalion” kha Falam ah 1917 ah an din niin ka hria. Chin Hills a hnam tin hming khan Company an din a (Company pakhat chu sipai 100 awmna), Thado Company, Zomi Company, Hakha Company, Gurkha Company leh Hualngo Company te kha company an din hmasa te an ni.

    A hmasa in Zahau ho kha Company din turin an sawma, sipai 100 an tlin tak loh avangin Seipui leh a chhehvel a Hualngo te chu an sawm leh a, Hualngo (Lusei) ho chuan sipai 100 an tlin ta mai a, “Hualngo Company” a lo piang ta a ni. Hualngo Company hnuaiah Zahau te pawh sipai an trang zel a.
    Hualngo sipai te khan sipai thawh reng ai chuan khaw lama hawn a chawn leh lam ah zu leh sa chen an duh zel avangin ban an dil zel a, battalion Commanding Officer in “sipai 100 in tling ngei tur ani. In ban duh vek chuan Lushai Hills lama in unaute khu thun lut ula, trong khat hmang in ni bawk a, Hualngo Company ah ka lo pawm ang, chutichuan in bang thei ang” a tih avangin Lushai Hills atrangin Hualngo Company a sipai trang tur a hmasa ber te chu 1920s hnu lamah sipai 17 an ron lut tran a. Japan ral hnaih (1938-39) ah chuan Lushai Hills atrangin Lieutenant Thengphunga Sailo chu an battalion ah “King Commission” in Sap rank angin (Jemadar, Subidar anga Sap ni lo ho rank an pek ang) a ron kal kha mak an lo ti hle a, “keini Chin-Lusei zingah hetianga rank hi kan nei thei a ni maw?” an lo ti a ni awm e.

    Hualngo company a sipai ho chu France ah German ralrun tura an kal dawn khan Halkha Rebellion a lo chhuak a, Halkha ho British awpna an an hel tak avangin ram vengtu ah an dah ta a, Hualngo company chu France ram an thleng ve ta lo niin an sawi.

    Report this comment

  14. 14
    H.Vangchhia Says:

    Nirvana #9 ka pu khan tangkapui chu 2 emaw chu a dawng ve a, mahse indo lam a nilo tawp ang. An kal dan kha (sawi leh sawi hnu) Labour Corp. an nih angin thing kit a meihawl rawh an ni a. Ka pu kha chung ho tan a head clerk cum interpreter ani ve mai. Nia, KHB-ah pawh khan Hla letingtuah khan Laidailova (1890-1992) tiin a chuan ve kha. Pakhat chu a ma lehlin ania (Isua ka hre zual ang) a dang 2 chu kan missionary te nen an lehlin a ni hlawm. 1992 May ni 14 kha a kum 102 piancham lawm kan tum mek laiin, a zing eksar lak hnu (morning walk Ngaizelah a nei thin) tukthuan an ei chu a chawei a tui ta vak lova, …. drip a khai sak a…… a buai zo ta a, a tawng tuma sawi thei lova, lehkhaah a ziak thin a, (a leiin a duh ang a sawi tir thei lo) Dâktawr thu angin damdawiin-ah oxygen kan lak laiin a lo chatthla der a lawm mawle. Ka ngai thin teh asin aw!

    Puii #11, Kan kawmthlangah khan Pu Darhuaia a awm thin a, chumi leh Pu Lianthuama (Thuam tingtanga) te nen an titi kha naupang te niin ka ngaithla ve kha a ni thin a. Chutiang ka nang fuh leh tun hnu, a thih dawn hnaih lam tawh a, ka zawh thin bak ka hre vak lo. Fahrah te te a ni ka zawh ho lah chu. Ka ui leh khawp mai tun hnu hian.

    Report this comment

  15. 15
    lushai_er Says:

    #Source tarlang leh ta lo…… :-(

    Post hlui hai peih chuan Ralrun chanchin hi chu a awm tawh a lawm!

    https://misual.life/2011/06/03/ral-run-titi/

    Ka pu te’n Abor runna a (1911)an kal chanchin hi ka chhui a, ka la rawn post ang.

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.