An lenlaini te

September 6th, 2010 7:00 am by lushai_er

Hei chawhchawrawi deuh deuh, in beng berh zawng a ni ve emaw chu ? A thupui tur ka bo deuhva, an lenlai ni-te kan ti ve ngawt pek a nih hi!

Pu Kawla Sailo ( Ex-Chief :Lallen tuna Maubawka awm) kawl lai Silver No chhin neiah chuan TO SOOKPILAL : A LUSHAI CHIEFTAIN : THE GIFT OF THE BRITISH GOVERNMENT : 20th SEPT. 1871 tih a chuang. Cooke & Kelvey Culcutta tih a chuang bawk.  He inbiak rem (Suakpuilala leh John Edgar) chhung khan Dawr hmun (Bazar) pawh Tipaimukh, Sonai leh Changsilatehte a ding hman.

Chittagong Hill Tract Bawrhsap Capt. T.H.Lewin khan Kum 1872-73 lai khan Mizo lal 7 leh an thuihruai 22 lai Calcutta-ah a zinpui a, Bengal Lt. Governor pawh an zuk hmu tih a ni.  Hei hi kan Mizo Lal te’n British Sap Lal (Sir/Lord) an tawnna hmasa ber a nih a rinawm. India Larsap Governor General, Lord Northbrooke erawh chu an hlau tlat a, an hmu ngam ta lo tih a ni.

Aizawlah British-in Sawrkar an rawn din hnu lawk kum 1892 vel atangin Bawrhsap hnuaia thawk turin Mizo thenkhat an lut tan ve a. An zinga ziktluak ta berte chu M.Suaka (Durtlang lal) leh Thangphhunga (Chaltlang lal)  te an ni. Pu M.Suaka hi Lusei Clerk kai hmasa ber a ni.

Kum 1901-02 khan Bawrhsap J.Shakespear-a hovin Mizo Lal 23 laiin LORD CURZON imphal zin tur an lo hmu ve leh a.

Kum 1872-73 khan Tlabungah Capt. T.H.Lewin khan Pi Dari lakah fapa a nei tih a ni, mahse a thi leh mai ni asawi a ni.

Sap laka Mizo piang puitling hmasa ber chu CHALLIANA MURRAY kha a ni. Vailian vawi 2-na hmahruai 1889 Jan. a lo chhuak zinga lo tel, Lunglei Kulh vengtu Millitary Police hotu anga chambang ta Mr. C.S.Murray leh THANGTEI inkarah 6.4.1890 khan a lo piang.

F.W.Savidge (Sap Upa)  khan Challiana leh Chuauterhate chu kum 1907 khan Sapramah hruaiin, London bakah hmun pawimawh tam tak a fan pui. Mizo Sapram  fang hmasa an ni awm e.

Anni dawtah hian R.DALA KHIANGTE (Ralzadala) kha Sapram kal a, rei tak zuk khawsa hmasa a ni leh. Kum 1912 Oct. thla khan Dr.Fraser-a damlo hruaiin Sapram an pan a, kum 1913 Nov.-ah an lo chhuak leh a ni. An cham chhung hian Manipur lama Kohhran dinna tur vehbur  khawnin Kohhran tam tak an tlawh a, thute a zuk hril tih a ni. Mizo bawih chhuah chungchangah Dr.Fraser-a tawiawmtu angina London-ah M.Pte zuk hmu ngei tur a ngaih a ni.

Pu Sebelha Ralte, Mizo zinga Calcutta-a mahni in leh lo nei hmasa ber khan, British LORD dawhkan khat a chawhlui kilpui hmasa ber nih a hauh ve thung.

Chutih lai bawka France ram kal (1917-18) Mizo Labour Corp ami THALA CHONGTHU  Durtlang khua, Upa Lalzarmawia Chanmari pa chu French tleitir kum 13 mi hian a lo ngaizawng tlat mai a, a chhungte paw’n kum a tlin hun (1921)-ah i lo kal leh anga, in innei dawn nia an ti ve mai a ni tih a thianpa Pu Darhuaia(L) Kulikawn khan a sawi, Lyon-a thla 6 an awm lai a thil thleng a ni a ti.  Zoramah lehkha nen an umzui reng a, Bawrhsap W.L.Scott (1919-21) hunlai thlengin lehkha a lo kal zui a ni a ti. Mahse, amah Thala’n Sapram kal leh chu zuam lovin, nupui a neihsan ta a ni a ti bawk. Mizo tlangval European nulain an buaipui hmasak ber a nih hmel hle mai. (Romantic fu mai)

Kum 1924 khan British Milian pakhat Sir Herbert Lewis, M.P leh a thiannu te, an fanu Zorama Missionary tlawh turin an lo zin a. Thla 2 lai an cham chhunga enkawltu atan Mission ten an lo theh chhuah PASENA CHONGTHU chu Saprama zirtir turin an hawn thla ta a. Diploma in Teaching a zuk zir chhuak ta a ni. Welsh mi Mr. Llyod George chu British P.M a nih lai a nih bakah Sir Lewis nuphal Lord Clwyd, M.P lah Parliamentary Secy to P.M a lo ni bawk nen Pu Pasena hi British milian ho (aristocratic circle/high society) zuk hmu phak leh a awmchhun a ni awm e. Vawikhat chu King George V pawh kha hlam 3 dan velah chuan a hmu ve phak tih a ni.

Britsh Royal Family khawvel leh Zoramin kan ngaihsan em em lai khan Pu Zolawra Khiangte (Mizo Sande Sikul hotu thin) khan a phaitual zinnaah chutih laia India rama lo zin Prince of Wales hmingthang ( Nakina Edward VIII : Lalbanga:Duke of Winsdor ni ta) kha a POLO khel lai a lo zuk hmu ve a, chutih lai awhfak a tling.

Hetih vel lai chhung hian Rev. Lalthanliana Khiangte, tuna Evangelical Church of Myanmar hotu Rangoon-a la chambang ta zel hian a pa ( Rev. R.Dala) thianpa H.H.Coleman remruatpuiin America a lo zuk thlengthla ve daih thung. Kum 1935-38 thleng America-ah awmin Philadelphia leh New Yorkah Theology a zuk zir chhuak a ni. Mizo zinga America thleng hmasa ber a nih hmel bawk.

Source : “Kan British Sap ho bawk kha” by Dr.Zokhuma (Vety) Rtd., Chawnpui.

June 1998 khan MUP Tlangau-ah chhuah a ni tawh.

Similar Posts:

Recent Posts:

20 Responses to “An lenlaini te”

  1. 1
    Mr. TSA Says:

    @lushai_er: I thil post hi a tangkai thei khawp mai. A bengvarthlak. A bikin keini zirlaite tan ngat phei chuan. Post tha leh hlu tak a ni.

    Ka lawm em em e.

    Report this comment

  2. 2
    sisen Says:

    Bengvarthlak hle mai

    Report this comment

  3. 3
    tlau Says:

    tha hle mai

    Report this comment

  4. 4
    thiana Says:

    Source hi a bu lei tur a awm em? Ka va duh ve ve.
    I post tha hle mai.Thank You. A bu ka hmuh loh takin ka lo copy a, a pawi em ?

    Report this comment

  5. 5
    mzvision Says:

    John Edgar lehkhabu ziak hi ka duh ve ngawt mai. Leina hmun hria chuan min han hrilh keuh ula.

    M.Suaka (Durtlang lal) leh Thangphhunga (Chaltlang lal) te hi Lal Singh Gorkhali Translator, Sairang khua atanga British awm nghet tur ten an hruai, thiante an ni. Mi rinawm hnamdang thiana siam hmasa ber zing ami an nih vang ni maw British lokal hmasa khan tuna an lalna hmun hi pek an ni. Lal Singha hi Mizo te’n Lalchhinga kan ti a pemkual zek hnuin Mamit bul Luangpawlah a boral, a thlahte pawh chhui tur an la awm ni.

    Mr. C.S.Murray hi Mizo ten marliana kan tih khawhri haltu kha a niin ka hria. Fanai Pakhup lal Zakapa nupui dil lui ngattu kha anih hmel.

    He article chu a va hlu ve le

    Report this comment

  6. 6
    zozo vangchhia Says:

    Tha khawp my.kan ram naupag(?) tak history hi theih ang ang a zir chian leh hriat belh tum zel ang u..

    Report this comment

  7. 7
    PimPom Says:

    Source hi keipawh ka duh ve riau mai. Mizo te zinga america leilung rap hmasa ber kan hriat phah bawk a, a bengvar thlak takzet mai.

    Report this comment

  8. 8
    ^-||RaLtE||-^ Says:

    Va bengvar thlak thin em? Rawn ziak zel teh khai. Print hmak hmak zel ania. :)

    Report this comment

  9. 9
    Pc-a Says:

    Tunlai mi hi chu kan rilru hi a chaklo lutuk a.. Ka theihnghilh leh mai ang tih kava hlau em.!

    Report this comment

  10. 10
    bucko Says:

    A bengvar thlak in a ngaihnawm hle mai. Post thra tak a ni e……………………….

    Report this comment

  11. 11
    kilung Says:

    Tha hle tak mai a…Save keuh te’ng.

    Report this comment

  12. 12
    krayzie Says:

    Ka hriat loh hlir, maipawl kn pu leh ta, part 2 chang leh teh ag.

    Report this comment

  13. 13
    krayzie Says:

    ka comment ka edit leh thei tawh lo?

    Report this comment

  14. 14
    Benny Says:

    @lushai-er, tha khawp mai. Thupui pawh i vuah lunglenthlak thiam. History i subj. a ni em aw ?

    Report this comment

  15. 15
    I.Hnamte Says:

    Bengvar thlak khawp mai. Han thawh zel r’u.

    Report this comment

  16. 16
    lushai_er Says:

    Ka source ber Dr.Zokhuma article hi a bu a siam tum a ni a, a mawh ka phur nasa hle . My memoirs bu 3 ngawt a ziah lah chu ruah tham loh an la ni hlawm a!

    #14, Benny, History hi ka subject a ni lo tlat mai! High School kal lai bak ka chhun zawm lo hlauh!

    Report this comment

  17. 17
    Benny Says:

    @ lushai-er, ka lawm e. Tan han la zel teh khai. Tin, comparison-source nei thei la tha fu ang, i enkual chu ka ring tho va.

    Report this comment

  18. 18
    _CFL_ Says:

    Tha leh fu mai.

    Report this comment

  19. 19
    Lalbuaia Says:

    bengvarthlak thin e. .

    Report this comment

  20. 20
    RosangaD Says:

    Tunlai chu thil inziak dul hi ka chhiar chhuak peih tlat thin lo. a history hmel e. Chhiar phur hunah kan la hai chhuak leh ang chu. Lalbuaia pawh a bengvarchuan a tha tihna ah ka ngai mai e :lol:

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.