Mizo Hnam Dan (Thilmak thenkhat)

May 13th, 2011 7:32 am by hmelthatea

Mizo te hi kan ramah Christian-na a rawn luh hnu hi chuan kan thang chak khawp mai, kan sakhua kan hnawla, sakhaw thar kan bawha, kan silhfen kan peiha, sap leh vai silhfen kan in bela, kan khawtlang leh kan hawiher te a danglam zo ta.

Kan mizo hnam dan kan theihnghilha, hriat pawh kan tum teh chiam lo ani ange, kan tunlai nun nen inremlo nangiang erawh kan peih ve zel a thiang tho ang chu. Kan hriat ang in Mizo te hi ziak leh chhiar kan neihna a la rei lova, dah that thlip thlep a awm loh avang hian chipchiar takin kan Mizo hnam leh Dan lo chhuahna leh bul tanna tak chu hriat theih a nilo.

Amaherawh chu Thawnthu leh Upa titi atang te-in, tlem-a-zawng kan hre thei. Mitthi thlaichhiah kan tih te hi Tlingi leh Ngama thawnthu atanga kan chin tan niin, milulam kan tih te pawh hi Hrangkhupa leh Hawnglaia thawnthu atanga kan chin tan a ni ngei ang.

Hnam mawl lai leh tlem lai chuan Lal hmaa thubuai rem turte chu a inthuhmun deuh thuma, a rem dan pawh a inang tlangpui lo thei lo, chuvang chuan, inlaichin fu fu te chu tihdan phung (custom) ah lo chang-in, Hnam Dan (Customary Law) kan tih hi alo piang ta a ni. Mizo Dan tam tak, thangtharte tana mak leh hriatthiam har tam tak a awma, sawi sen ani lovang. Chung zing ami chu tlem lo sawi ta ila:

1. Nupui Uire: Nu, pasal pawmlai nei, an uire ngat chuan an haw em ema, ngaihdam harsa an ti. Nu uire lai a pasalin a phawk chuan, a tlangvalpa chawpin a that  thei,  thah a thiang tlat. A tihlum lo anih pawhin, an beng leh an hnar te pawh, hlehsak a thiang bawk. A duh chuan a nupui chu a hak lai hilh sak vekin, saruakin tuallai ah mi en atan banah a phuar thei bawk. Uire chu an hmusita, an endawng bawk. An fanu te pawhin pasal an hmuh loh phah fo bawk. A ruka uire pawh ran emaw, thingbul emaw tal hrilha , inpuan angai, chutilo chu Sakeiin uire nu chu a seh duh an ti.

2. Mihur zawn: Hei hi tunlai mite tan hriat a har ang. ‘Gang rape’ an tih ang deuh hi a ni. Mi awm herh, tunlaia KS kan tih ang chi, tlangval in an pawl rawn chu zawn (thutthleng min lo zawnpui teh, tih a zawn lai tak anga thluk tur)an ti a; hetiang hi hmanlaiin a awm zeuh zeuh. Mahse hremna dan a awm tlat lo. Tin,  mi duhlo chung pawngsual luih talh hi sawi tur an awm meuh lo niin a lang bawk. Lal leh Upa hnenah pawngsual thubuai thlen a awm lo tluk a ni.

3. Mi ngaihthlak: Mi banga beta, mi thusawi nagithla ru an awm thin. Hei hi Sial leh Salam chawi theihna ani. Khum a nupa mu ngaihthlak phei chu a pawi zual, inchhung atangin saifei te pawhin rawn chhunhlum sela, arte thih-in a thi mai a ni. Mi innei thar, an induh zana ngaihhlak erawh lei a kua lo. Hei hi a lar phian,.. tlem han sawi zau deuh ila, inneih atanga a zan hnihna, ‘lawi that zan’ ah hian mo lawmtu mipui an tin zawh velah mo thian nula leh a pasal thian tlangval chuan an mutna an siamsak veka, an chhuahsan ta thin a ni.

Chutih lai tak chuan tlangval phawk, haw ve duh lo, sumhmuna lo awmte kha lo lutin, Mo neitu chu sutpuiah an phuar bet a, an chhuahsan a, pawn lam atang kawng an khar a, an kalh tlat a. Thenkhatin bang awngah an bih a, a then inhnuai ah an tawm a.

Mo neitu chuan mo chu an mawl biak ngeia (Kan pi leh pu-te hun lai khan Nupa te kha an in mawl biak mai thin), Mo neitu khan mo hnenah “Min va phelh teh” a han ti a, chutah sumhmuna tlangval ho khan, “chhei raw, a phelh teh chuan aw,.. a nep zo lo ani ang” ti mai maiin an lo au el vel a.

Mo tan a zahthlak thei em em ani. phelh loh chi a ni silo, zak chung chungin a va phelh a, tlangval ho khan thawm an neih reng avangin mutna khua pawh kaw hek lo, tlaivar dawn dawna men a tul mai thin ani. He phawk thawh dan nu but mai hi kum 1944 te pawh khan Aizawlah ngei pawh hian an la ching fo.

Heng tlangval, phawk lo chhuah thin te hian Mo neitu sumhmun hi an suasam fo bawk. Buh denna Sum leh Suk te hi hla takah an pu chhuak daiha, Arte hi a bawm chawpin an khai bo va; Lawi-ar te an ru a, an ei a, chuti chung chuan rukru-ah an inngai miah lo. Chuvangin Lawi-ar ruk chungchanga Lal leh Upa emaw, Court emaw thleng an awm ngai lo. Thiante Mo lawmpui dan danglam tak a ber mai, infiamna ki sang tak a ni.

4. Mi thlama ui talh: A thiang lova; chutiang ti an awm chuan Sial leh Salam chawitir anni thin. Tin, mi thlama Chakai rawh pawh a thiang lova, Sial leh Salam chawi theihna bawk ani.

5. Lal tang Chhuak: Mizo Dan mak tak mai, mahse Vailen hnu-a Sawrkarin a tih tawp tak chu- Lal tang chhuak kut sil nana mi nunna laksak hi a ni. Hmanlaiin Lal leh Lal/ khua leh khua an indo fo thina, Chutiang indonna ah chuan Lal tupawh, an hmelma ten man ta hlauh sela, Lal anih avangin thah a thiang lova, tha taka enkawl tur ani zawk. Lal chu a khua leh tui ten an tlanchhuak mai thin.

Amaherawhchu an chhuah hnu-ah, a lawmna ang ziazangin, a mantu Lal khua leh tui te zing ami, a remchang apiang, mi pakhat tal chu, Lal tangchhuaka thu pekin, an tihlum thin a ni. Chu chu kut silna an tia, tual that-a chhiar pawh anilova, Lal meuh tang chu a zahthlak ve a, hei vang hian tih tur ve rengah an ngai. Chutia a khua leh tui ami an lo that mai chu a mantu Lal pawh khan huat awm tak a ni na a, a haw miah lo; a rilru takin a Amen pui tlat zawk ani.

6. Tlangchil: Mizo danah chuan tlangval ho thu hi ngaih pawimawh ani thin. Lal leh Upa pawh Zawlbuka tlangval thil tih leh inrel-bawlna-ah an in rawlh zen zen lo. Misual, awm tha duhlo, mi tawrawt, kut-kem nei tih vel hi chu Lal leh Upa-in an chungthu an rel hmaiin tlangval ho in an zilh mai thin ani. Chutiang misual chu Zawlbuk-ah tlangval hovin an dinhuala, mei an timit a, Val Upa thupek ang zelin, an sika, an piai a, an nam kata, an benga, Val Upa-in a tawk a tih hunah an bansan chauh thin, hei hi Tlangchil an tih chu a ni.

7. Sawi: Nula leh tlangval inrimna kawngah nula Pa-in a fanu inleng te lo ti nawmnah-in, fate a lo-u-chhuakin tan ta sela, tlangval hovin an sawi thin. An sawi tur pa in-ah chuan tlangval leh mipa naupang, thingnawi fawm zawng zawng an va lenga, a in neitute an chhuahtir veka, In chu an sawi nghing ta chiam mai thin a ni. A chang phei chuan bangte an tlawlh thla a, In chu an namthlu hial thin a ni. Hetiang sawi chhungkua leh a hmeichhiate tan hian zahthlak tawp a tling, pasal pawh hmu lo leh khawtlang ina a thinhrik te hial an awm.

Sawi tur tam tak a awm, mahse misual ho hian thu sei pui pui ziah lo helh awl awl kan tam thin sia, a chhunzawmna te kan la ziak leh ang chu, hei chauh nilo hi sawi tur tam tak a awm ngei ang, keini aia hria kan misual pui, mithiam zawkte rawn chona ni pah fawmin kan hriat te i thawhkhawm leh liam liam teh ang u.

NB: Thu thenkhat lakna te:  Zo-Zia, J.Malsawma (Thanpuii pa), 2000 Edition, Mizoram publication Board, Aizawl

 

Similar Posts:

Recent Posts:

32 Responses to “Mizo Hnam Dan (Thilmak thenkhat)”

  1. 1
    рдпģŤіСHAЩЯ Says:

    eh

    Report this comment

  2. 2
    TuaiSialA Says:

    A bengvarthlak hle mai. Han comment belh vakna tur ka hre rih lo tlat. ‘Paih’ leh ‘peih’ erawh hriatchian deuh a ngai.

    Report this comment

  3. 3
    triplestar Says:

    2 na leh 5 na khi ka vawikhat hriatna a ni ta awm a sin mawle. A bengvarthlak khawp e.

    Tuaisiala#2 sawi ang khian ‘paih’ tih hmanna turah ‘peih’ tia trum hnih lai hman a awm.

    Report this comment

  4. 4
    Sony Says:

    A va ngaihnawm dap dap ve, ziak thiam bawka.

    Report this comment

  5. 5
    chhangban Says:

    Mihur Zawn?? (Y) ;-)

    Report this comment

  6. 6
    Soberboy Says:

    Friday da 13 lelelellelele

    Report this comment

  7. 7
    XaiA Says:

    Tunhma a mipui rorel ang kha tunlaiah mithen khat ten mob rule an ti a,mahse a ni chiah lo a nia aw! Kan Mizo dan a ni ve tlat.

    Report this comment

  8. 8
    Lersia Says:

    #3 na ah “lei a kua lo” tih aiah “lei a kuai lo” tih awm tak zawk ani.

    Tunlai tawng kan hman thenkhat ah tih that ngai a awm nual thin:
    Peih aiah paih
    mei aiah mai
    hosa aiah hausa leh thildang te a awm. A hria te thawh belh atan.

    Report this comment

  9. 9
    chhana Says:

    A bengvarthlak hle mai. Han chhunzawm leh vat teh. Sei deuh pawh nise a pawilo.

    Report this comment

  10. 10
    rose10 parvuli Says:

    hmelthate engnge “silhfen peih”,chuan “ah” hian a thuhma azawm zel aw. a bak chu tha lutuk, ka chhiar nawn leh ngat dawn

    Report this comment

  11. 11
    Benny Says:

    Hmelthate i thawh tha khawp mai. Chuan i hnam sakhua tan deuh a mi? he3

    Report this comment

  12. 12
    chawnghilh Says:

    HNAM SAKHUA-in an la observe cheu em, khing thil zozai khi?

    MHIP leh Sorkar hian HLAMZUIH tihtawp hi relin, hlawhtling se ka ti. Hlamzuih hi ringtu nih tawh hnuah phei chuan, Hnam Sakhaw tih awm lekah ka ngai.

    Report this comment

  13. 13
    chawnghilh Says:

    PAIH hi ‘peih’ a ni lo.

    MAI-AN BAI hi ‘mai-an bei’ a ni bawk lo.

    “Ka NGAI che,” tih phei phei chu, “Ka NGEI che,” tih a lo ngai hial ang a, a thawntu thu tum leh dawngsawngtu tur tan a NGEIAWM duh dawn em mai!

    Naupang lam deuh hian PEIH, BEI etc., hi an hmang ta chawk, pangchang aw-phawi (lisping) rawng a kai e.

    Report this comment

  14. 14
    kiddo Says:

    Bengvarthlak ve mai mai e…ka hriat loh a tam mai… Tlangchil khi chakawm vak loh…hahah

    Report this comment

  15. 15
    spa jongte Says:

    khawi ah pawh talhse uisa chu ka duh hrim hrim. (H) :-)

    Report this comment

  16. 16
    mr.Duhlova Says:

    12 # A mah pawh hi rinhlelh awm tan riau mai…. ;-)

    Report this comment

  17. 17
    chawnghilh Says:

    Ui chu mi thlam sira talh mai tur; Chakai chu a rawha rawh lovin, a chhuma chhum mai ni se … A PAWI THO ANG EM?

    Report this comment

  18. 18
    Lersia Says:

    @Pu Chawnghilh chu a va luang liam bawrh bawrh ve … :-P (Y) ka like e

    Report this comment

  19. 19
    chawnghilh Says:

    @Lersia : Fehrehsan hun lai chauh a ni e, i rin angin ka thle bual hran rih lo ve … but, a 3 o’clock somewhere (D) in the universe, just on time, Okay!

    Report this comment

  20. 20
    swiftymcvay Says:

    A ngaihnawmin a bengvarthlak hle mai

    Report this comment

  21. 21
    The_Chhamanator Says:

    A title ka hmuh tirhin hnam sakhua ziah a nih ngei dawn hi ka lo ti hman ngawt pek a :) . Lal tang chhuak leh mi thlama ui talh hi ka lo la hre ngai lo. A bengvarthlak e (Y)

    Report this comment

  22. 22
    hmelthatea Says:

    Peih leh paih tih khi nise ka tihsual a nie, thildang neuh neuh dang pawh a awm a nih chuan sawi zel ila, a lawm awm e, in fakselna, ka uluk ve viau a mahse ka theihtawk ah min lo ngaihsak mai rawh u! Inzir zel nan ka lo hmang a nge Ka lawm e ;-)

    Report this comment

  23. 23
    blackmagicwoman Says:

    Van ngaihnawm reuh. #7 hi hrehawm awm ve!! lol

    Report this comment

  24. 24
    Barack Osama Says:

    Khitiang thil hlui lutuk, ho emai.

    Report this comment

  25. 25
    Maya Says:

    bengvarthlak hle mai . (Y)

    Report this comment

  26. 26
    hmelthatea Says:

    @12 chawnghilh

    “MHIP leh Sorkar hian HLAMZUIH tihtawp hi relin, hlawhtling se ka ti. Hlamzuih hi ringtu nih tawh hnuah phei chuan, Hnam Sakhaw tih awm lekah ka ngai” ka hrethiam chiah lo, engtia tih tawp nge ni le aw?

    Report this comment

  27. 27
    Fonz Says:

    informativa (Y)

    Report this comment

  28. 28
    Fugitive Says:

    Enge ‘peih’ chu?

    Report this comment

  29. 29
    hmelthatea Says:

    @ Fugitive, peih tih nilovin paih tih zawk tur ani, ka tih sual a ni e :-)

    Report this comment

  30. 30
    hmelthatea Says:

    Thildang, Hlamzuih han tih hian, ngaihdan phir a awm thin. Thenkhatin nausen thla 3 hnuai lam thi, thenkhat in nausen kum tlinglo thi chu Hlamzuih a ni an tih laiin thenkhat chuan puitling pawh Hlamzuih-in an thi thei tho an ti bawk. Mizoram Borhsap, NE Parry I.C.S chuan kum 1927 september ni 19 khan Mizo zawng zawng hman tur min ziah chhuah saka, kum 1957 khan ennawna siam that ani a, hetah hian, nausen kum tlinglo thi chu Hlamzuih-a thi tiin a rawn hrut rual ta a ni. Hmanlai in Hlamzuih chu Bel-ah an daha, artui leh sakuh fung hnihkhat nen a thlarau vengtu turin. Nula leh tlangval tan hlamzuih phum ve a thiang lo. Mahse tunlai hi chuan nausen thla 3 chunglam thi hi chu puitling thi angin thlanmualah vantlang punin kan phum ta deuh zel chu ani e.

    Report this comment

  31. 31
    triplestar Says:

    @hmelthatea, mi sawiselna che haw lova i admit thlap avangin lawmawm ka ti hle mai, mi sawiselna atang hian inzir a tha, keipawh ka inzir ve zel a nia.

    chawnghilh #12 Hlamzuih hi tihtawp a tha khawp mai, thihna hi tihtawp theih a ni lo, mahse hlamzuih hi chu tihbo a tha khawp mai. Fa han neih ve tawh hi chuan thlakhat mai pawh ni lo, chawlhkar khat leka upa pawh nise, dama an lo pian ve tawh hi chuan kan lo hmangaih em em mai hi a lo ni a, puitling thi nen a tuartu tan chuan a danglamna a awm chuangin ka ring lo. Chuvangchuan HLAMZUIH hi tih bo ngei tha ka ti e (Y)

    Report this comment

  32. 32
    hmelthatea Says:

    @Triplestar, i ti lawmawm e, sawisel-na a awm loh chuan, tha lua-ah kan in ngai thin, kan nihna lo pui hi kan nihnaah kan ngai thin. Chutiang bawkin an dik lohnaah ‘thil tha zawk’ a nih beisei in ka sawisel thina, ka diklohnaah min sawisel hian ka thin a lo rimna tur ka hre lo, in zirnan ka hmang thin zawk, ani e! ;-)

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.