SAKHAW CHUNGCHANGA INKAWMNA – 2

December 9th, 2015 5:40 pm by Hnam sakhua

Zawhna: A nih loh leh Isuan amah ringtu nihlawh tûr thu a sawi te kha eng nge i lo hriat dân?

Chhanna: Isua khân an pi leh pute sakhua (Judaism) kha tam tak a kalpui vein a pawm ve a, chutih rualin an sakhua Judaism siam ṭhat hna a thawk a; chatuan nunna thu hriattir turin van aṭanga Pathianin a rawn tirh niin a insawi a. “Tu pawh ka thu hria a, mi tîrtu ring chuan chatuan nunna a nei tawh,” a ti a. “ka thu hriaa…,” a tih hian, “Ka thu sawi hriaa…,” a tihna a ni a; “Mi tîrtu ring chuan…..,” a ti leh a. “Keimah min rawn tîr thlatu Pathian ringtute chuan….,” a tihna a ni tiin sawi theih a ni. Hmun dangah pawh, “Kei mi rin loh pawhin ka thu sawi tal hi ring rawh u,” a tih pawhin, amah Isua kha Pathian a ni tih rin tûr lam ni loin, Pathian mi tirh chu amah Isua hi a ni tih âwih tûr, tihna a ni a, Isua chu Pathian mi tirh ngei a ni tih an âwih duh loh pawhin, Pathianin a tirh chhan, an hnêna sawi tûr a tuk thu kha dawt a ni lo tih tal âwih tûra a hrilhna a ni bawk.

Tin, “Ka thu hriaa, mi tîrtu ring chuan….,” a tih pawh hi, “Amah Isua rawn tîrtu Pathian ringtu chuan….,” tihna a ni a. Chu Isua rawn tîrtu Pathian ringtu chuan “CHATUANA NUNNA A NEI TAWH,” tih a sawi ta a ni. Isua dam lai huna a tlângauna hmun leh Israel rama a thu sawi lo ringa âwihtute chuan chatuana nunna an neih tawh thu an lo hriat chiah kha an nihlawhna chu a ni, an chungah Pathian a thinur ve lo tih an hriat avângin.

Zawhna: A nih loh leh Isua thu sawi ring duh lotute chu an nihlawh ve dâwn lo tihna em ni? Chatuan nunna an nei ve lo tihna nge? Ni chinah khan mi tupawhin chatuan nunna thlarau kan nei vek ang khân i sawi si a?

Chhanna: Mihring zawng zawngin nunna thlarau, chatuana nunna kan nei vek. Isua chu thuhril tûrin a chipuite hnênah Pathianin a tîr tih âwih lotute leh a thu sawi pawh âwih lotute pawh khân chatuana nunna thlarau chu an nei vek tho. Mahse kan thil hriat tûr kan hriat loh avângin tuarna te hi thleng thei a ni. Isua thu sawi âwih duh lo leh pawm duh lotute pawh kha an nihlawh lohna tûr chu, Isua thu sawi an pawm loh maiah khân a tâwp lo a, amah Isua kha an hua a, an dodal ta tlat mai a, a tâwpah phei chuan tihhlum duhtu an lo ni ta hial a. “Khengbet rawh, a thisen chu keimah leh kan fate chungah awm rawh se,” tiin anmahni ngeiin ânchhia an inphurhtîr ta tlat a. Chu ânchhia chu khângho chhuante chungah ngei khân a tla ta a, kum 70 A.D-ah khân an hmêlmate’n an rawn hual a, indona avângin tawrhna râpthlâk tak an tawng ta a, an khawpui Jerusalem kulh te chu a chim a, an temple te chu an phih sawm vek a nih kha. Khatih laia Juda hnamte tawrhna kha râpthlâk tak a ni

Zawhna: A nih leh, a nihlawh bîkate kha engang fakauin nge an nihlawh a, kha mi, an hmêlmate’n an suasamna leh Juda mite tawrhna râpthlâk tak maiah te khân an tel ve lo em ni?

Chhanna: A nihlawhate nihlawhna chu an hnam chunga Pathian thinurna leh a phuba lâkna râpthlâk tak kum 70 A.D-a lo thlengah khân an tel ve lo a. Chu bâkah an chungah Pathian chu thinur ahnêkin thu lâwmawm tak an dawng zâwk a, “..Lei chunga a lawm êm êm …te chungah rem thu lêng rawh se,” tih thu hi. Pathianin lei chunga a lawm êm êmate chu Isua a lo pian laia lâwmtu te, a thuhril pawmtu te leh Pathianin Isua chu a mite hnênah thuhril tûrin a tîr tih âwihtu te kha an ni a, an chungah Pathian chu a thinûr ve lo a, an inrem a ni tih thu a hriattîr ta zâwk a ni. Chu mi thu an lo hriat phei chuan an hlimin an lâwm êm êm zâwk a, Pathian thinur hmêl râpthlâk an hmu ve lo a, an tawng ve lo a ni.

Zawhna: Chuti lo ni sela, Isua khân amah ringtu tân chatuan nunna neih thu leh a ring lotu tân chatuan boralna an chan tûr thu te kha a sawi si a, man thiam a va har ve?

Chhanna: A chunga kan sawi tawh ang khân Isua chu Pathian mi tirh a ni tih lo ringa âwihtu chuan amah Isua thu sawi pawh dodal hauh loin an pawm a; Isuan chatuana nun an neih tawh thu a hriattîrna te chu lâwm takin an pawm a, an hlimpui mai a ni. Isua chu Pathian mi tirh a ni tih ring duh lotu chuan an hnêna chatuan nunna an neih tawh thu a sawi te pawh an âwih duh lo a, an hnêna thu ṭha hrilhtu chu dodâlin hmêlma enin an en a, a tâwpah Pathian thinurna mei chu an chungah tlain an boral ta rêng a nih kha, Kum 70 – 100 AD vêlah khan.

Zawhna: Ê! Ngawi teh, ka hre thiam ta. Ka veng ta uarh mai a! A nih leh kan ti leh zêl teh ang. Kan inkâwm ta sa sa. Bawhchhiatna kan lo sawi teh fo ṭhin a kha a awmzia han sawi chiang teh khai, hriat zel a va chakawm ve le!

Chhanna: He lai thu hi Mizo Kristiante chuan an thu khel ber a tling hial âwm a sin! Bawhchhiatna chung châng hi Bible Thuthlung Hlui lamah khân chuti takin a sawi nasa lo a, Genesis bung thumah khân a sawi lang a, a dangah a sawi lang teh chiam lo.Thuthlung Tharah khân a bikin lehkhathawn lamah khân an sawi uar ta êm êm mai a.

Isuan Judaism Sakhua (thuthlung Hlui Sakhua) siam ṭhatna a rawn buan chho vêl a, tam tak chu pawmin a la kalpui tel chho a, chutih rualin rin dân thar a rawn chher chho a; a thih hnuin a zirtîrte leh Tirhkoh Paula khân rin dân thar chu Isua zirtîrna pawm leh belhchhah pahin rin dân thar an rawn chher chhuak chho zêl a. Thuthlung Hlui lam rin dân pawh tlêm chu an la chhawm chho tel a ni. A bikin Paula khân rin dân thar tam tak a rawn chher chhuak a ni. Chûngte avâng chuan a nia, “Bawhchhiatna thu” hi a lo hluar takna chu ni. Tuna Judaism Sakhaw zuitute khu chuan Thuthlung Thar bu hi an pawm ve lo rêng rêng. Thuthlung Hlui bu, “Torah” an chhiar ber a ni. Kristiante hian Thuthlung Hlui bu 39 leh Thuthlung Thar bu 27 te hi an chhiar ṭhin a; hêng bâkah hian Samaritan Pentatauh te leh Septuagint te pawh an chhiar bawk a ni ang. Roman Catholic lam chuan Apocripha bu te pawh an pawm tel âwm e.

Engpawh ni se Sâm ziaktuin, “A ni lo lamah an pêng ta vek a,” a tih te, Lal Davida’n,“…Khawlohnaa dinin ka awm a, ka nu’n sualin mi pai a,” a tih te; Lal Solomona”n, “Tumah tisual lo chu lei chungah hian an awm lo takzet a ni,” a tih te kha an changchawi chho a, mi zawng zawng chu Isua thisena tlanna lo chuan chatuan nunna chang zo lo angin uar takin an rawn zirtîr a, chuti anga zirtîrtute chu Apostle-hote kha an ni a, Paula kha a meizang hlaptu ber a ni nghe nghe.

Zawhna: Chuti ni sela, bawhchhiatna chu eng nge a bul?

Chhanna: Bible-ah chuan, “Lalpa Pathianin chhak lamah, Eden-ah chuan huan a siam a. A mihring siam chu chutah chuan a awmtîr ta a,” tih kan hmu a(Gen. 2:8). “Chhak lamah,” a han tih ngawt hian khawi hmun aṭanga tehin nge Eden chu chhak lam a nih hriat a har hle. Chu Eden-ah chuan huan a siam a, chutah chuan mihring Adama chu a dah a ni. Adama hi, “Mihring hmasa ber,” tiin an ziak a (Kor. 15:45&47); tin, nunna thing leh a chhia leh ṭha hriatna thing chu huan lai takah a awm thu kan hmu bawk a ni (Gen. 2:9). Heta kan chhinchhiah hmasak tûr chu, Pathianin ama anpuia mihring a siam thu a ziak hi a ni (Gen. 1:27; 5:1; 9:6). Mihring chu Pathian anpui an lo nih chu.

Heta “Mihring hmasa ber Adama,” a han tih hian mihring zawng zawng thlahtu bul ber chuAdama a nih thu a sawina a ni a, mahse mi ṭhenkhat chuan “Adama,” tih hi “Mihring,” tihna mai a ni a, mihring mimal hming ni loin, thlahtu bul ber sawina mai a ni an ti a. Amaherawh chu Bible bih chian chuan mimal hming ngei a ni tih a lang a ni. A chhan chu Adama aṭanga Isua Krista thlengin chhuan 76 a ni tih a chian avângin.

Chutichuan huan lai taka a chhia leh a ṭha hriatna thing rah chu Pathianin ei a khapsak tih kan hmu a (Gen. 2:17; 3:3). He huan lai taka mi thing awm pakhat hi a hming chu “A chhia leh a tha hriatna thing” a ni. Hei hi kan thing hmuh ṭhin anga thingkûng han rah deuh tuarh tûrah kan ngai a ni thei, mahse a ni lo. Heta “A chhia leh a ṭha hriatna,” a han tih hi Sap ṭawng Bible lamah chuan, “Knowledge of good and evil,” a ti a. Thuthlung thar bu lama, “Chhia leh ṭha hriatna,” tia a sawi nên hian thuhmun tho ni âwm taka a lan laiin, Thuthlung Thara “Chhia leh ṭha hriatna,” a tih hi chu Sap ṭawng bu lamah chuan, “Conscience,” a ti daih a, a hrang daih a ni, an ti bawk si a. Mahse thil hrang daih a ni nge ni lo chu chhui chian deuh a la ngai dâwn ni pawhin a lang.

Adama nupui Evi chuan, “Huan lai taka thing awm rah erawh chu Pathianin, ‘In ei tûr a ni lo, tawh pawh in tawk tûr a ni lo, chuti lo chuan in thi ang,’ a ti a ni, “ tiin rûl kha a han hrilh a ni a(Gen. 3:3); huan lai taka thing rah chu Pathianin an ei a khap a ni (Gen. 2:17). Hetah hian rûl hian dâwt a hrilh hauh lo a ni. Kristiante (Mizo Kristiante) hian, “Rûlin kan thlahtu a lo bum a,” an ti fo mai a, rûl hian Evi hi a bum hauh lo, thu dik tak a hrilh zâwk a ni. Engtin nge a tih? “Thi teh suh e; in ei ni apangin in mit a lo vâr ang a, a chhia leh ṭha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti a ni (Gen. 3:4-5). Adamate nupa hi he thingrah an ei hma khân saruaka awm siin saruaka awm an nih an lo inhre hauh lo ni âwm tak a ni (Gen. 2:25).

Thing rah ei loh tûr an han ei chiah khâ an lo harh chhuak a, an mit chu a lo vâr ta angin a han sawi a; saruak an nih an lo inhriat tâk avângin theipui hnah ṭhui khâwmin pawnfên, an zahmawh khuhna tûr an insiam chawp ta tih kan hmu a ni (Gen. 3:7). Hetah tak hian an thingrah ei kha thing han ṭo sâng a, a han rah ta ṭhuah ṭhuah ang hi chu a ni lo tih a chiang ta hle mai. Pathian chuan mihring mi tin thinlungah hian thil chhia leh ṭha hriatna a dah vek a ni tih kan hre thei tawh em? Nu chhûl aṭanga kan lo pian chhuah khân a chhia leh a ṭha hriat theihna chu keimahniah hian Pathianin a dah vek tawh zâwk a. Nausên chu a lo pian thlâk khân ṭah chauh lo chu engmah thiam dang a nei lo.

A ril a lo ṭâmin a tui a lo hâl a, a sawi thiam dân chu a ṭap tawp mai a ni; a mut a chhuah leh a ṭap a, a zun a chhuah leh a ṭap a, a êk a chhuah leh chuti bawk. A lum lutuk emaw, a vawh lutuk emawin a ṭap leh a, nâ a neihin a ṭap leh ngawt a. A lo changkâng deuh a, a han nui thei a. Chutah a lo bawhvah theih meuh chuan khawnvâr êng a hmu a, eng nge a nih hre loin a pan hnai a, a khawih veleh a kut a lo kâng a, sâ tiin a ṭap a; khawih nawntîr tum chhin ila a duh tawh lo. A na thei tih a hre ta, a hriatna chi khat chu a lo vâr ta huai a, chu hriatna chuan finna a pe a, a thil hmuh leh tawn hriatte chuan a finna a tipung chho zêl a ni. Chuti anga keimahnia thil chhia leh ṭha hriatna awm chu kan thil hmuh leh tawn hriatna aṭangin a lo harh chho a, chuta ṭang chuan finna a lo inkhâwl khâwmin a lo ṭhang chho zêl a ni. Chuti ang chuan mihring chu a huhoa khawsa tûr chia Khua rêl kan nih avângin tluang tak leh inngeih taka kan khawsak ho dial dial theihna tûrin kan tawn hriatte aṭanga finna kan chhar belh zêl chu hmang ṭangkaiin dân leh kalphung te kan siamin kan rem a. Mihring kan changkân dân ang zêlin chûng kan dân siamte chu a lo changkâng chho ve zêl ta a ni. Chu dân leh kalphung kan siamte chu miin an zawm ṭhat leh ṭhat loh aṭangin tehna kan lek ta a, he dân leh kalphung kan siam ngei mai hi mi sual leh mi ṭha tehna atâna kan hman chu a ni ta zêl a ni. Chu mi aṭang chuan Sakhaw dân leh kalphung te, ram dân leh kalphung te, hnam dân leh khawtlâng dân te pawh a lo awm ve ta zêl a ni.

Aw le, kan tum loh lamah kan kual thui ta mah mah a. Rûlin, “Thi teh suh e, “ a tih angin an thi ta lo a, anmahnia a chhia leh a ṭha hriatna awm chu a lo harh a, an thil tawn khan an hriatna a tifing ta a, saruak an nih hriain zah nachâng an lo hr eta a ni. Pathian ṭawngkam ni âwm tak an ziakah chuan, “… Mihring chu a chhia leh a ṭha hriain keimahni ang a lo ni ta,” tih a ni (Gen. 3:22). A chhia leh a ṭha hriatna thing rah an lo ei tâkah chuan thil chhia leh ṭha an lo hria a, Pathian an lo ang ta a nih chu. Engati nge Pathian an lo an tâk avânga Pathian ânchhia an dawn? Pathian anpuia siam an ni tawh sa reng a, chu chu an hun tawng zêlah Pathian anpuia siam an nihna kha a takin an rawn hre ta ni mai zâwk awm a ni. Chutah chuan Pathian dân bawhchhiaa puh an la nit a hlauh si hi a mak hle a ni.

He bawhchhiatna chungchângah hian Pathianin Adama a han chhâl meuh chuan Chemtâtrâwta thawnthu ang maiin an inmawhchhiat chhâwng duah mai a nih hi (Gen. 3:11-13). Pathianin Evi a han chhalh khân ani chuan, “Rûl-in min tihder a, ka ei ta a ni,” a ti a(Gen. 3:13). Mihring bum thei khawp rûl chu eng rûl tak ni maw, tiin ngaihtuah theih a ni a, rûl chi hi khawvêlah a tam êm êm a, kan Zoramah ngei pawh a tam a ni. A nih loh leh Evi bumtu chu eng rûl nge ni ngai le? Rûl hnênah khân eng thu nge Pathianin a sawi? “Heti ang thil hi i tih avângin ran zawng zawng leh ramsa tinrêng zîngah chuan ânchhe dawngin i awm bîk ang a, bawkkhupin i kal fo tawh ang a, i dam chhûng zawngin vaivut i ei bawk tûr a ni; tin, nang leh hmeichhia hi ka indotîr ang che u a, i thlahte leh a thlahte pawh ka la indotîr bawk ang: chu mi chuan i lû a la tithitling ang a, nangin a ke artui i la tithitling ang” a ti a (Gen. 3:14-15).

Chutichuan he rûl hi eng rûl nge a nih kan chhui ang. Bung bulah khân rûl chungchâng chu tâwi tein a târ lang hmasa a, “Tin, Lalpa Pathianin ramsa a siam zawng zawngah rûl a fing vervêk ber a,” a ti a ni (Gen. 3:1). Chu rûl chu ramsa zîngah a chhiar tel ta tlat mai a, rûl ni bawk si, ramsa ni bawk si chu a mak awm mang e. Bible châng dangah chuan, “Mihring fate chung thuah chuan, ramsa mai an ni tih an inhriat theihna’n Pathianin anmahni a fiah a ni ka ti rilru a,” tiin Lal solomona chuan a lo sawi a (Thuh.3:18); mihring pawh ramsa ang tho an lo nih dâwn chu maw. Zâwlnei pakhat chuan,

“Thinlung hi thil zawng zawng aiin

Bumhmang ber, chhe lailet dêr a ni a;

Tuin nge hre thiam thei ang?”

a lo ti ve tlat bawk a (Jeremia 17:9).

Heti anga bible châng dangin a lo sawi a nih si chuan Evi bumtu rûl kha eng dang mah puh tûr a awm lo a, Evi kha amah leh amah a inbum lek zâwk a lo nih kha le! Rûl chu ama thinlung, ama rilru lek kha a lo nih chu. Sâm-ah chuan,

“An lei chu rûl angin an tihriam a,

An heh chhûngah chuan rûlrial tûr a awm a,”

a lo ti a (Sam 140:3). Tirhkoh Paula lehkhathawnah chuan,

“An hrawk chu thlân inhawng a ni a,

An leiin bumna thu an sawi a,”

a lo ti ve bawk a(Rom 3:13). Baptistu Johana pawhin, “Rûl thlahte u,” tiin Pharisai leh Sadukaihote chu a ân khum phiar phiar mai a (Matt. 3:7; Luka 3:7). Isua pawh khân, “Rûlte u, rûl thlahte u,” tiin a lo ân khum ve bawk (Matt. 23:33; 12:34)

Heti ang hi a lo nih chuan mihring hian kan tâna nawmna tûr anga kan ngaih hi kan ti a, kan tâna ṭha lo tûr a lo ni reng ṭhîn a, tumah puh tûr dang leh engmah puh tûr dang awm loin keimahni leh keimahni kan inbum lek ṭhîn a lo ni tih hêng thilte hian min hriattîr a ni. Rûl chu keimahni thinlung put dân dik lo kha a lo nih chu. Mihring chu ramsa mai a nih thu kan hre tawh a, rûl hnêna Pathianin thu a sawite kha engte nge ni kha?

Pakhatnaah chuan, ‘ran zawng zawng leh ramsa zawng zawng zîngah ânchhe dawngin a awm bik dâwn a ni.” Nungcha dang leh thing leh hnim hring, thil nung dang chi tinrêng ânchhe dawng awm loin mihring chuan ânchhia a dawng bîk dâwn ta a ni. Mihring thuâwih lohna avângin lei pawh ânchhe dawngin a awm ta a ni (Gen. 3:17).
Pahnihnaah chuan, “bawkkhupin a kal fo tawh dâwn a ni.” Kan rûl hmuh ṭhin te, rûltuha te, rûlngân te, chawngkawr te leh rûl dang dang te hi a hmain chhîpin an kal ṭhîn nge, an mei hmâwr ringin an kal ni ang le? Chuti ang lam a ni lo. “Rûl,” a tih kha mihring hi a ni a; an lo piang a, an lo changkân hret hnuin an lo bawkkhup thei a, tichuan bawkvâkin, bawkkhupin a lo kal ta a; an lo changkân leh zêl hnuin ke pahnihin an kal chauh a ni tih he lai thu hian a târ lang ni âwm tak a ni.
Pathumnaah chuan, “a dam chhûng zawngin vaivut a ei ang,” bible châng dangah chuan, “Vut hi chaw angin ka ei a,” tiin a lo sawi a (Sam 102:9). Vaivut hi chaw angin a ei tak tak chu a nih hmêl loh si a, kan ei leh bâr tinrêng hi lei aṭanga lo ṭo chhuak a nih avângin vaivutah a puh thlu ta mai pawh a ni mahna le.
Palinaah chuan, “Nang leh hmeichhia hi ka indotîr ang che u a, i thlahte leh a thlahte pawh ka la indotîr bawk ang. chu mi chuan i lei a la tithitling ang a, nangin a ke artui i la tithitling ang,” tih a ni leh ta a (Gen. 3:15). Mizo hian rûl hi kan haw êm êm mai bîk a, a bîkin “Mizo Kristian” intite hian rûl kan hmuh hlek tawh chuan thah kan tum uaih uaih nghal zêl a, kan that fo bawk rêng a ni; kan Kristian rim nam vâng hi ni maw? Kristian kan nih hma khân heti ang tho hian rûl hi thah kan lo tum ṭhin em ni le? Kan kiang hnaia awm hnam dangte lêmin thah tumin an ûm ut ut kan hre si lo. Rûl pawh hian mi a chuk kan hre fo bawk. Hnam dang nên ni loin Mizo Kristiante leh rûl hi an indo bîk deuh em ni dâwn le? Heti taka Mizote’n kan huat bîk êm êmna chhan hi Kristian kan nih aṭangin a ni lek lo maw ka ti deuh a ni.

A hmaa kan sawi tawh ang khân mihringin kan thil hmuh leh hriatte hi eng nge an nih tih chu keimahnia awm reng thil chhia leh thil ṭha hriat theihna kan neih chhawr ṭangkaiin, kan chhia ṭha hriatna hmanga kan va tawn hriat chuan finna min pe a, kan upat poh leh kan tawn hriat a tam a, kan tawn hriat a tam poh leh finna kan ngah a, chu finna chu kan tawn hriat aṭanga kan chhar chhoh zêl chu a ni. Kan va tawn hriatna aṭang khân kan thinlungah finna kan khawl khawm a, chu chuan thil ṭha leh thil chhia a thliar fel thei a ni. Chu finna kan chhar chhuah tak hmang chuan dân leh kalphung te pawh kan duang a, chu mi zawm thlaptu chu mi ṭha a lo ni mai a, a zawm duh lotu leh bawhchhetu chu mi sual a ni leh mai a ni.Paula chuan, “|hatna tih ka duh hi ka ti lo a, sualna tih ka duh loh hi ka ti zawk si ṭhin a. Ka duh loh zawng chu ka tih si chuan a titu chu kei ka ni tawh lo a, sual keimaha awm chu a ni zawk e,” te a han ti a (Rom 7:19-20). Hetih vang hian a ni ang e, Mizo Kristiante zingah pawh, miin thil sual engemaw ti sela, anmahni duh thlanna ngeia an tih pawh ni se, a tihtîrtu awm tûrah an ngai tlat a, “Setana a chhûngah a awm a, a tihtîr a ni” an ti tlat zel ṭhîn a ni. Mahse, a tihtirtu dang engemaw a awm ni loin, “Pate’n thei thûr an ei a, an fate hâ a ṭim,” tih Israel-ho thufingin a sawi hi a rinawm zâwk.