ZONUNMAWI

September 4th, 2013 8:30 pm by BigDaddy Hmahmatea

ZONUNMAWI
***********
{He article hi 2003 kum a Central Jail chhunga ka ziah a ni…}

“Lenrual te u, I dawn chiang ang u kan nun hi,
Kan pi leh pu nundan mawi kan chhawm kha
Tlawmngaihna hlu, rinawmna leh
Thudik tana huaisenna te’n
Tunah mual liam tumin
Phurh hlan an siam tak hi…”

I ngaihtuah chiang ve ngai em? Kan pi leh pu te hunlai kan ram a Kristianna lo luh hma, kan pi leh pute thingbul lungbul bia kan tih hun laia an nundan kha. Keini zawngin kan hre ve pha hauh lo mai. Mahse thawnthu anga kan lo hriat atangte leh , thu leh hla ziakmi tena an lo ziah atang hian hun kal tawha kan thlahtute lo nun dan kha tam tak chu kan hre ve in, a takin va hmu pha ve lo mah ila a thu zawngin kan hre ve ngei alawm. Chu a thu a kan hriat a taka kan hmuh si loh chu tunlai a ataka kan hmuh leh kan hman mek nen hian i han khaikhin dawn chhin teh ang.

A bulte atangin aw: Kan thlahtute, kan pi leh pu te kha khawchhak lam atangin rethei bakberh lutukin an rawn thlang tla a. Harsatna tam tak paltlangin tuna kan chenna Mizoram kan tih takah hian awmhmun an lo bengbel ve ta a ni a. Kan pi leh pu te khan hnam mawl, mi lu la hnam, thing bul lungbul bia hi kan han ti thin tak na a, thing bul lungbul kha an bia a ni lova, thing-bul lung-bulah khan ramhuai te an mahni tina thei tu te an awm a an hriat avangin anmahni tlawn lungawi nan khan an hnenah an inthawi mai thin a ni zawk a, thing-bul, lung-bul kha pathian angin an va bia in an va ‘worship’ reng reng lo.

Helai tak hi kan ziakmi tamtak te hian an tisual fo in ka hre ve thin. An eizawnna ber pawh lo neih kha a ni mai a. Khaw khatah in zali zanga lek lekin an inbawk khawm a, lal awpna hnuaiah an awm a, an khawsak kha a hniam em em thin a ni. An kum khat ei tur an thar chhuak tawng tawng a, hun awl nei lek lovin hna an thawk a, an rim em em chung pawh khan hawp khawp an thar awrh zel chauh kha a ni a, hawp khawp thar loh chang lah a tam. Chutah ral hlau reng rengin an la khawsa zui lehnghal a. Kan pi leh pu te nun kha ngaihtuah chian chuan a lo hahthlak awm ngawt mai ka ti thin. Hnathawh ngai bawk, ral hlau bawk, chutah ramhuai an la hlau zui lehnghal, khatiang reng reng khan an nun an lo hmang thin kha a lo nia, an nun kha han ngaihtuah chian chuan khawngaihthlak tak an lo ni.

Khatiang anga nun ralti leh buai, mahni eikhawp thar chhuak tur a kum tluan deuhthaw a hnathawk kha nimahse kan pi leh pu te kha mimal, chhungkua leh khawtlangah an nun atang khan keini tunlai thangtharte hian zir tur tam tak kan nei awm e. An mimal nun hrim hrimah khan entawn tur tam tak a awm ni hian ka hre ve thin. Inchhung in relbawlna kawngah nise, pa ber chu chhungkaw hotu a nih angin inchhung a nupui fanau enkawl tu ber a ni a, he a mawhphurhna hi a zovin a tlin em em a ni, mipa mahni inchhungkhur enkawl zo lo, mahni nupui fanaute chawm zo lo nih kha chu thil zahthlak tawpah an ngai thin kha a ni a.

 

Tunlai a chhungkua a kan inrelbawlna nen hian han khaikhin ta ila; Tunlai hi chuan inchhungkhur tamtakah hian pa ber aia nu berin inchhung enkawl leh fanau chawm a, pa ber ‘kel-e-awl’ der mai na chhungkua an tam ta in pa ber aia nu ber lalna inchhung hmuh tur tam tak a awm ta mai ni hian a lang. Tunhma a pa berin ei a zawna nu in a fanau a lo kilkawi ang kha tunlaiah chuan a ni ta meuh lo. Nu in a chhungkua ei zawngtu a nihna inchhung a tam ta in heitiang anga nu ina ei a zawnna chhungkuaah reng reng chuan a eizawngtu nu ber chu inchhungah a lo inti thu ber lo thei lova. Hmeichhe lalna chhungkua reng reng chhungkaw nuam a awm ngai lo. Hemi kawngah hian kan pi leh pute kha kan pha talo hle mai. Tunlai mipa tamtak hi chun ‘pasal fanau chawm thei’ nupui zawn kan hreh talo a, zah nachang kan hre talo ang khawp mai.

Tin, han ti leh zel ila aia upa zahna kawngah te hian kan pi leh pute hun lai kha kan tluk pha talo hle mai. Khang hunlai kha chuan kawng engkimah aia upa te kha an zahin an thu an ngaichang thin a nia. Aia upa thu kha tuman an hnial ngai lo. Tunah erawh chuan aia upa zah leh an thu ngaihchan te chu a hnai tawh lo nasa mai. Upa thu chu thangthar te hian an nuihzat in a thing an ti chu a ni thawthang tawh a nih hi. Tunhma a upa thu chu a kawi a ngil a an zawm thin lai hun te kha chuan hei keini hriat ve phak chinah pawh mual min liamsan chu a nih ta der mai. Tunlai thangthar naupang zawk te phei chu aia upa ten an han tirh emaw, tihtur an han hrilh emaw pawhin ‘Ka peihlo, i duh leh nangman ti ve mai rawh…’ han tih ang chi tawngkam han neih mai te pawh hi an pawisa tawhlo reng reng nia mawle. A zialo thin khawp mai.

Kan pi leh pu nundan mawi te kha a rim-a-ra hriattur pawh a awm ta meuh lo. Tunhma kan pi leh pu hunah te kha chuan mi hausa leh rethei, hmeithai te an inchhawmdawl liam liam a. Thenawm khawveng kha chhiatni-thatni ah an in tanpui tawn a, chawhmeh thlengin an insuah liam liam a, thenawm khawveng kha intlawhpawh tawn takin an lo khawsa thin a. Tunah te hian chuan khatiang ang nun kha chu hmanlai an chang zo ta, chiatni-thatniah te chuan la intawiawm tho mah ila hmanlai kn pi leh pute hunlai kha kan pha tawh lo nasa hle a ni. Thenawm khawveng in ngainatna leh in tlawhpawh tawnna pawh a awm ta meuh lo. Bai han insuah te chu a teuh ta lo mai. Mahni thenawmah tute nge khawsa tih pawh kan inhre meuh ta lo.

Khawvel lo danglam zelah hian nundan phung te pawh hi a lo inher danglam ve zela, tunhma a kan pi puten a an chin ngai reng reng loh thenawm khawveng inhek te chu tun lai hi chuan thil zahthlakah pawh kan ngai ta meuh lo chu a nih hi. Thil hote kan tan a hlawkna tur awm miah lo, a tuartu te tana in hmuhchhuahna tur awm chuang miah si lovah pawh kan inhek duh ta zel mai te hi chu a aia zahthlak a awm chuang dawn emawni chu aw ka ti thin.

 

Kohhranah leh khawtlangah te insawiselna tur ngawt kan zawng a, politics lamah lah nise ram leh hnam hmasawnna lam aiin party dang sawiselnatur leh an diklohna zawng reng reng in, inchirhthehna tur dap in ka hman hlel a, ram leh hnam ka hmangaih ti a iak iak chung si hian mahni ram tan enge ka tih theih tih ai chuan enge sawrkar atang hian hlawkna ka hmuh theih ang tih buai hian a tu a te pawh hi kan buai phili kual a, kan ram leh hnam kan sawrkar te hi chu ei da thak mah ila tu’n pawi pawh kan tilo ni hian a lang thin.

Kan pi leh pute nundan mawi leh ram leh hnam hmangihna, kan lo chhuan em em thin leh hla ah te pawh a kan chawi vul chuk thin kha tunah hian khawiah nge an awm zawh tak ang aw ka ti ve vawng vawng thin. Tunah hi chuan ‘tunge diklo, engnge tih sual a neih…a tihsual hlauh chuan khawng lawlh ang aw,’ tih chan hian hi kan in chang ran hlawm tawh mai a, mahni lam inenfiah tum mang si lo hian. Kan hla siamtu in-
“ Tunge diklo ti a zawng buai mai mai lovin,
Keimahni theuh in enfiah zawk ila.
Mizo nih mai hi a tawk lo, i ram hmangaih mai a tawk lo,
I nunah Zonunmawi…inlar chhuak leh rawh se.” a lo tih kha mawle.

Tlawmngaihna kawngah te hian kan va hnufum ta em.Tlawmngaihna tih hmingte hi kan chhuang em em a, a nih lah taka a hming hi zawng a mawi thlawt a ni. Midang tana inpekna, thiante thih ai pawh thih ngamna, eng anga hreawmna hnuaiah pawh mi te tih ai tih peihna, tanpui ngaite tanpui duhna thinlung, midang hmingchhiat leh mualpho ai pawh tawrh ngam na, mahni tana hamthatna leh hmingthatna tur engmah awmloh naah pawh a mite tana inpek ngamna. Chintawk nei lova mihrang, sahrang leh ral hmaah pawh huaisen taka ke pen hmasak ngamna, a taimakna vawrtawp thlengin kan sawi seng lovang, he tlawmngaihna hian heng zawng zawng hi a huam vek mai a. Zofate zingah hian he thu kher hi chu sawifiah ngai lovin kan hre fiah vek awm e.

 

Chu nun chu kan pi leh puten a taka an lo nunpui thin chu a ni in he tlawmngaihna hmang ngei hian a ni ka pi leh pute leh kan mihrang kalta te khan hming an lo chher ni. Tunah chuan tlawmngaihna hi a tak nunpui hmuh tur an awm ta meuh lo. Kan hmuhphak chun chu a der a tlawmngaihna, a ruat a inruatchawp leh in phut chhuah chawp tlawmngaihna ang deuh mai alo ni ta. Khawpuiah phei chuan engemaw hnatlan leh thiltih nikhua dawnin YMA information mike ah, ‘ Nula tlangval tlawmngai tura ruat te kha rawn chhuak tawh rawh u le,’ tih te, ‘tlawmngai turin kan rawn ngen che u a ni e,’ tih ri te hriat tur a awm ta fo mai. Tlawmngaihna te hi a ngen a in ngen a, a ruat a inruat a, a phut a in phut chhuah chi a nilo hrim hrim a, mihring mahni inpekna atanga rawn chhuak a ni zawk thin ania.YMA ten tlamngaihna hi an la vawng nung hram hram a, hei pawh hi tamtak chuan Mizo kan nih avanga tlawmngaihna lam aiin YMA member nih vanga tlawmngaihna angah an ngai ta mah mah niin a lang bawk.

Miten tlawmngai, leh fel min tise tih rilru pu chung a tlawmngaihna, tlawmngaihna cher chawp, midang hmuh lai chauh a tlawmngaihna mai lo chu hmuh tur a awm ta meuh lo. Enge maw tih nikhua ah pawh au rinna atanga ‘tlawmngai tura ruat’ te kha lo chhuawk tawh rawh u tih thawm hriat tur te an awm ta mai hi ava han zahthlak tak em….

Rinawmna kawngah te hian ka pi leh pute hun lai kha a va han ngaihawm thin tak em. Tunhma kha chuan mi rinawm lo nih kha an thil hlauh ber leh zahthlak an tih ber pakhat kha a lo ni ve reng thin a. Kan pi leh pute hunlai kha chuan dawt sawi hmang nih te kha a hlauh in an hlau a, dawt sawi ching chuan an thlahte thlengin nupui pasal tlengin an hnawn phah thin kha ania. Kan pi leh pute hunlai kha chuan dawt sawi te leh ruk ruk thawm te kha hriat tur pawh a awm ngai lo a.

 

Ruk ruk te ngat phei chu mite endawng hlawhna a ni ringawt. Nupui pasal inzawnna kawng ah pawh an thlahtuteah kutkem nei an awm em tih kha an inzawhna ber a ni thin. Kanwgka te pawh tala lian pui pui a an kalh thawm kan hre ngai lo, thingfak khan an do a an duhtawk em em mai a, thingfak a an do pawh kha mi luh loh nana do lam aiin an awm rih lo a ni tih entirna lam kha a ni mah zawk a, tin an kawngka kha thli ten a lo chhem kau anga ui leh ar te inchhungah an lo luh palh loh nan te an do kha a ni lek fang a. Tunah zawng tala lian pui pui a kawngka kalh pawh a him ta lo.

In ngaihtuah chiang ve ngai em? Tunah hi chuan dawt sawi te hi chu kan nitin nunze pakhat a lo ni ve ta der mai. Pa in nupui fanau te dawt a hrilh a, nu in pasal te leh fate dawt a hrilh bawk a. Chutiangin faten nu leh pa te dawt an hrilh a, Kohhranah nen khawtlangah nen, ram hruaitu te thlengin dawt in kan iak kan iak ta mai hlawm zawng a nih hi. Kan pi leh pu kal ta te kha lo tho leh ta sela kan thusawi eng ber hi nge awih tur hre lo hian an hawihai reng hian ka ring thin. Rinawmna kan tlachham ta, mahni chanai duhtawk lovin, mite chanai ei talh tumin kan phe buai a, duhamna in kan khat a, a mawi leh mawi lo pawh kan ngaihtuah pha meuh talo chu a nih hi.

Thudik tana huaisenna kan tlachham ta. Han ti leh pek ila kan pi leh pute khan chu an mahni diknaah chuan thih ngamin an tang ngam a ni lawmni kha? Vanzema te pawh khan dawt sawi nih ai chuan thih pawh an lo thlang zawk a ni lawm ni. Kan pi leh pute khan dikna in ro an rel a, tumah an in thliar ngai lo. Mihring kan nih chhunga hlu ber pakhat chu keimahni dikna kan humhalh ngamna hi a ni ngai a, mahse, tunah hi zawng a tu a te mah hian thudik tana huaisenna tih te hi zawng kan nei talo a nih hi. Mahni chanvo leh dikna humhalh a ke pen ngam pawh kan awm ta lo. Nge ni, keimahni kan lo dikloh ruk ve deuh avang hian kan dikna leh chanvo humhalh tur pawhin ke kan pen ngam ta lo zawk. Hetiang a nih avang hian mihring kan nih chhunga kan hlutna kan hloh chho mek zawng a nih tak hi.

Taimakna kawngah te hian kan va han hnufum tawh tak em. Tunhma kan pi leh pute hunlai kha chuan kawla nichhuak chhiarin hna kha an thawk a, nula tlangval hna thawk lo, ina awm nih te kha thil zahthlak kha a ni thin a, mahni thawhchhuah sa ei an nih avang khan nitin mai khan hna an thawk kha a i a. Nula te phei kha chu zingah khawvar chian hma in an tho a, buh an deng a, an thap leh vek a tui an chawi a, rawng an bawl a, tukthuan eikhamah lovah an feh leh a, zan lamah la te an la kai leh zui a, vawkchaw te an chhum a, awl lai kha an nei bar lo kha a ni a.

 

Mipa te pawh an awmawl mai mai bik lo, tui an chawi a thing te an pu a, a tul tul kha an thawk ve bawrh bawrh mai thin kha a ni a. Tunlai a bikin thlaite nun nen hian han khaikhin ta ila, khang hun laia an hna ang kha chu thawh a ngai kher tawh lo ang, mahse thalai ve si chungte chawmhlawm, mut nachang hre lo, thawh nachang pawh hrelo hnathawh nachang pawh hre chuang lo, eitur erawh duhtui viau a ei tawk zel mai, chhungte thawhchhuh sa hmanralna tur hre em em si.

Hnathawh tur awm pawh thawh duhzawng bik nei tlat, hnathawh thawmhnaw in bel hreh em em mai, cheng khat pawh thawk chhuak lo a thawmhnaw, lirthei, phone changkang leh thil changkang deuh chhuakthar apiang nei thei em em mai, bike nalh deuh a chhungte petrol man dil ‘khawmaw’ nen a leng, phone changkang deuh a chhungte top up thun sak a ‘khawmaw’ a nula be CK zut zut, zah nachang hre miah lo leh la intithei zawmah zawk hi kan kat nuk tawh mai zawng anih hi maw.

Kan pi leh pu te nun dan leh khawsak dan zawng zawng kha a tha vek kan ti a ni hauh lova, mihring nun pawh khawvel lo thang chho zel ah a lo inher danglam chho ve zela, kan pi leh pute nunah khan a thalai kan la anga, a thalo lai kan thlauhthla zel tur ni awm tak a ni a, tuna kan khawsak danah hi chuan hnamdang nuna a thalo lai lai kan theih ang ang kan la a, kan pi leh pu te nuna a thalai apiang kan paih thung ta ni te hian a lang ta. Hetiang a nih chuan kan hnam hi kan boral tial tial dawn ni in a lang. Kan Zo nun mawi boral zel tur hi nang leh kei hian kan chelh ding thei a, kan ram tluchhe zel tur hi nang leh kei hian kan tungding leh thei a, keimahni hian kan Zo nun mawi mual liam tur hi kan chelh din loh chuan tumah in min chelh din sak dawn lo a, kan ram leh hnam tlu chhe mek pawh hi nang leh kei hian kan tun din loh chuan tumah in min rawn tundin sak dawn chuang lo a ni tih hi Zofa thang leh thar te hian i hre thar leh mawlh teh ang u khai…

Mizo nih mai a tawk lo,
I ram hmangaih mai a tawk lo,
I nunah ZONUNMAWI,
Inlar chhuak leh rawh se.

“ Zo nun, Zo nun mawi,
Tap tapin ka ding zo si lo.
Zo nun, aw nun mawi,
Liam lovin la cham rih hram rawh aw….”

*BigDaddy Hmahmatea
Central Jail, 2 Ward ‘A’
12.12.2003

( Min rawn zawt tho in ka ring a, thil kal tawh a ni a, zep thu cheng lo tunhma suahsual rawng ka bawl ve lai chuan Jail bang hi ka lo zut ve zeuh zeuh tawh thin a ni e)

Similar Posts:

Recent Posts:

7 Responses to “ZONUNMAWI”

  1. 1
    VaiVa Says:

    First (Y)

    Report this comment

  2. 2
    Rinzova Khawlhring Lalhnam Says:

    A tir lam ka chhiar thuak a, nakinah chhiar chhunzawm ang.

    Mahse tyhil pakhat chu: ka pi leh pu te khan ‘thingbul leh lungbul/ramhuai bia an nilo tih ka sawi duh hmasa a ni.

    Tunlai Kristianna nen khaikhin chuan an puithuna khan kawng tamtakah an nun a kaihruai takzet a ni.

    Report this comment

  3. 3
    Awmtea Leo Khiangte Says:

    A tha hle mai (Y)

    Report this comment

  4. 4
    Goihkhama Says:

    Comment a khat riau mai, ka comment hmasa phawt anga ka chhiar chiah ang :-P

    Report this comment

  5. 5
    Rinzova Khawlhring Lalhnam Says:

    Post-in sawi tum ber chu kan tunlai nun dazat lutuk hi a vei ni berin ka hria …. a post-tu lah hia reh vang vang mai si a; kawm ka chak teh reng nen… zanin chu ka hman ve zan tak a ni asin le…….

    Report this comment

  6. 6
    chhana Says:

    Article tha tak a ni. Mahse, thingfaka kawngka do chungchang hi chu, an sawi ri ve fo mai a, kalhna tur tha zawk a awmloh vang leh bo tur thil liantham tuman an neih loh vang niah ka ngai.

    Report this comment

  7. 7
    Rinzova Khawlhring Lalhnam Says:

    ^ Kalh ngai ni sela a aia tha an ngaihtuah em em ang. A ngaih loh avangin TYHINGFAK kha a tawk a ni mai.

    Report this comment

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.